ඵෙතිහාසික සාධක රැසකින් සපිරුණු බුදුගල රජ මහා විහාරය

සටහන සහ ඡායාරූප
කුමාරසිරි විල්වල ආරච්චි
(නිවිතිගල සමූහ)

ගිරග මත ඇති චෛත්‍යය

බලංගොඩ මානවයා පිළිබඳ තොරතුරු හමුවන ප්‍රදේශයක් ලෙස ‘කාලතිත්ථ’ රාජධානිය හෙවත් කල්තොට හැඳින්වෙන එම මංසන්ධියෙන් කි.මී. 4 1/2 ක් ගියතැන දියවින්න මාර්ගයේ ගමන් කරන්නෙකුට මෙම ඓතිහාසික බලන්ගොඩ බුදුගල රජමහ වෙහෙර හමුවෙයි. අති රමණීය ස්වභාව සුන්දරත්වයට නෑකම් කියන තුරු පියසකින් යුතු බුදුගල රජමහ වෙහෙර අතීත බෙදීම අනුව සබරගමු දිසාවේ කඩවත මැද කෝරලයේ හෙළ උඩපත්තුවේ මහවලතැන්න සානුවට යාබදව පිහිටා ඇත.

සංචාරක අමාත්‍යාංශය විසින් සංචාරක පුදබිමක් ලෙස නම් කිරීමත් සමඟ බුදුගල රජ මහ වෙහෙර ලක්වැසියන්ගේ ජනාදරයට පත්ව ඇත. ගල් ලෙනක රනින් කරන ලද දීප්තිමත් බුදුරුවක් තිබීම නිසාවෙන් ‘බුදුගල’ යන නම ලැබුණු බව කියවේ.

ක්‍රි.ව. 1018 – 1029 වකවානුවේ වීර මහාසූරිය නම් රජ කෙනකු කල්තොට ප්‍රදේශාධිපතිව කටයුතු කර ඇති බවද දැක්වේ. එමෙන්ම චූල වංශයේ සඳහන් පරිදි ඉන්දියාවේ සිට පැමිණි පාණ්ඩ්‍ය නැමැති කුමාරයකු බුදුගල රාජධානියේ රාජ්‍ය විචාල බවද කියවේ.

ඉන් පසු ක්‍රි.ව. 1042 – 1043 කාලය තුළ වික්‍රම පාණ්ඩ්‍ය නැමැති කුමරකු කාලතිත්ථ හෙවත් කල්තොට රාජ්‍ය කරවූ බව ද කියවේ. බුදුගල විහාරස්ථානයට ආසන්න මාලිගාවක ඇති නටබුන් එයට සාක්‍ෂි දරයි. ඉපැරණි ගොඩනැඟිලි, පියගැට පෙළ, කොරවක් ගල, මාලක, කීපයක් බුදුගල විහාරයේ තිබූ බවට ද ලංකාවේ ප්‍රථම පුරාවිද්‍ය කොමසාරිස් එච්.සී.පී. බෙල් මහතා ප්‍රකාශ කර තිබේ.

දන්තධාතූන් වහන්සේට ටික කලක් රැකවරණය ලබාදීම සඳහා හේමමාලා හා දන්ත කුමරුවන් ඓතිහාසික බුදුගල කූරගල සමීපයේ බ්‍රාහ්මණයෙකුගේ රැකවරණය යටතේ විසූ බව ද දළදා මැදුරක් ඉදිකර තිබූ බවට ද ජනශ්‍රැතියක් තිබේ. වීර මහා සූරිය රජතුමා විසින් රන්කොත් නවයකින් හා සියලු දේවාභරණයෙන් සපිරුණු කතරගම දේවාලයක් කර වූ බවද කියවේ. කූරගල කඳු පාමුල පිහිටි බුදුගල ගල් විහාරය අතීතයේ ආරණ්‍යකි සෙනසුනක්ව පැවතී තිබේ. වීරමහාසූරිය හා විකුම්  බුදුගල ගල්ලෙන් හා ගොඩනැඟිලි මහා සඟසතු වූ අතර පසුව රහතන් වහන්සේලාගෙන් පිරී ඉතිරී ගිය බව ද කියවේ. අක්. 15 ක් පමණ පුරා විහිදී ගිය මෙම ශාන්ත සුන්දර පරිසරය තුළ පිහිටි ගල්ලෙන් පිළිබඳ සෙල්ලිපි තොරතුරු කිරිඇල්ලේ ඥාණවිමල හිමියන්ගේ හා පූජ්‍ය විකිලියේ නාරද හිමියන්ගේ ‘සබරගමු දර්ශනය’ හා ඓතිහාසික රත්නපුර යන ග්‍රන්ථවල දැක්වේ.

වර්තමානයේ පුංචි මිහින්තලය ලෙස හඳුන්වන බුදුගල රජ මහ වෙහෙර පිළිබඳ ඓතිහාසික සාධක රැසක් පුරාවිද්‍යා චක්‍රවර්ති එල්ලාවල මේධානන්ද හිමියන් විසින් රචිත ‘බුදුසසුන බැබලුණු පැරණි පුදබිම්’ නම් කෘතියේ දැක්වේ. කලක් වල් බිහි වී තිබූ බුදුගල රජමහ වෙහෙර 1925 දී පමණ දික්කාපිටියේ සිරි සීලානන්ද හිමියන් විසින් පිළිසකර කර වස් වැස පුදබිම සංරක්‍ෂණය කර ඇත. මහා සංඝරත්නයේ හා ව්‍යාපාර මහතුන්ගේ අප්‍රතිහත ධෛර්යයෙන් සංඝවාසය, විහාර මන්දිරය, ධර්ම ශාලාව ආනන්ද බෝධිය, සතර මහා දේවාලය, සේල චෛත්‍ය පිහිට වූ අතර 2011 සම්බුද්ධ ජයන්තියට සමගාමීව අවුකන අනුරූ පිළිම වහන්සේ නිර්මාණය කර ඇත. දැනට විහාරාධිපතිව වැඩ වසන ගෞරව ශාස්ත්‍රවේදී මද්දේගම චන්ද්‍රාලංකාර හිමි, ප්‍රධාන බුදුගල සෝමරතන හිමි ඇතුළු වැඩවාසී මහ සඟ රුවනේ හා දායක සභාවේ මැදිහත්වීමෙන් බුදුගල රජ මහ වෙහෙර වෙනුවෙන් විශාල ශාසනික මෙහෙවරක් සිදු කරති.