බුද්ධ ඤාණය හා බුද්ධ ශ්‍රාවකයා

කෝට්ටේ ශ්‍රී කල්‍යාණි සාමග්‍රි ධර්ම මහා සංඝ සභාවේ අනුනායක,
ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලයේ කුලපති,
බෙල්ලන්විල රාජමහා විහාරාධිකාරී,
මහාචාර්ය බෙල්ලන්විල විමලරතන අනු නා හිමි

මෙම ලිපියෙහි දෙවන කොටස බිනර අව අටවක පෝදා ඔක්තෝබර් 04 වනදා පත්‍රයේ පළ විය

පළමුවන ඉන්ද්‍රිය ධර්මය සද්ධා හෙවත් ශ්‍රද්ධාවයි. ශ්‍රද්ධා ඉන්ද්‍රීය ධර්මයක් වෙනවා වාගේ ම බල ධර්මයක්, එයින් කරන්නේ පැහැදීමයි, අවිචාරයෙන් ඇදහීම නොවෙයි. පැහැදීමටයි ශ්‍රද්ධාව කියන්නේ, ශ්‍රද්ධාව තේරුම් කිරීමට ‘මිලින්ද ප්‍රශ්නයේ හොඳ උපමාවක් දැක්වෙනවා. ශ්‍රද්ධාව සක්විති රජතුමාගේ උදකප්පසාදක මැණික වගෙයි කියනවා ඒ උපමාව. සක්විති රජ්ජුරුවන්ට පින් බලයෙන් පහළ වන මැණිකක් තිබෙනවා.

එය ඕනෑම බොර වතුරකට දැමීමෙන් ඒ වතුර පැහැදිලි වෙලා පානයට පරිභෝජනයට සුදුසු වෙනවා. ඒ වගෙයි මේ ශ්‍රද්ධාව, ශ්‍රද්ධාව හිතේ යෙදුනාම හිතේ බලපාන කෙලෙස් රජස් යටපත් වෙලා සිත නිර්මල වෙනවා. ඒ බලෙයන් සිත ශික්ෂාකාමී වැඩට යොමු කරන්නට පුළුවනි. මේක ශ්‍රද්ධාවේ තිබෙන සම්ප්‍රසාදන ලක්ෂණයයි. පහදවන ලක්ෂණයයි. තවත් විදිහයකින් බැලුවාම තොටුපළක සිටින කිඹුලන් මෝරුන් මෙල්ල කොට මගීන් එගොඩ මෙගොඩ කරවන යෝධයකු වගෙයි. හිතට වදින අයහපත් පාප සිතිවිලි මැඬ ගෙන එය යහපතට නැංවීමට ආධාර වන බලයත්, එය ශ්‍රද්ධාවේ තිබෙන සම්පක්ඛන්දන ලක්ෂණයයි. ඉදිරිපත්වීමේ ලක්ෂණයයි. ශ්‍රද්ධාව ඉබේ පහළ වන දෙයක් නොවෙයි. යථාර්ථය දැකීමෙන් ලබාගත යුත්තකි. අවෙච්චප්පසාද කියා ශ්‍රද්ධාව කියන්නේ ඒ නිසාය. දැන දැන පැහැදීම යනු එහි තේරුමයි. බුද්ධත්වය, ධර්ම තත්ත්වය, සංඝ තත්ත්වය දැකීමෙන් ඇති වන සත්‍යාවබෝධය නිසා ම පමණයි කෙනෙකුට බුදු සරණයි, දම් සරණයි, සඟ සරණයි කියා අර්ථවත් බෞද්ධයෙකු විය හැක්කේ, මේ ශ්‍රද්ධාව එතැන් පටන් එළඹීම, ඇසුරු කිරීම ආදි වශයෙන් පරම සත්‍යය ප්‍රත්‍යක්ෂ කිරීම තෙක් නායකත්වය දෙනවා. එහෙයින් එය ඉන්ද්‍රීය ධර්මයක් වශයෙන් ප්‍රගුණ කිරීම නිරෝධගාමිණී පටිපදාව තහවුරු කිරීමට අවශ්‍යම දෙයක්.

දෙවැන්න වීර්යයි, මෙයත් ඉන්ද්‍රීයන් වගේ ම බල ධර්මයකුත් වෙනවා. බොජ්ඣංග ධර්මයකුත් වෙනවා. පාරමිතාවකුත් වෙනවා. කෙසේ වුවත් වීර්යාරම්භය හැම ආකාර සම්පතක් සඳහා මුල් වෙනවා. ලෞකික වශයෙන් අප ලබන ආර්ථික, සාමාජික, විද්‍යාත්මක, අධ්‍යාපනික කවර අන්දමේ ජයග්‍රහණයකට වුවත් මුල වීර්යයි. මෙය වීරභාවය, වීර කර්මය කියාත් විග්‍රහ කරන්නට පුළුවන. විධියකට, ක්‍රමයකට, උපායශීලිව, පවත්වා ගැනීම එසේත් නැත්නම් පවත්වා ගත යුතු තත්ත්වය තමයි වීර්යය. උත්සාහවත්වීම එහි ලක්ෂණයයි. සහජාත ධර්මවලට උපස්ථම්භක වීමයි එයින් කෙරෙන්නේ. ඒ නිසා ලෝකෝත්තර සැප සම්පත් ලැබීම වීර්යයෙන් තොරව කිසිසේත් ම සිදු නොවන්නේ, දුක්ඛනිරෝධගාමිණී පටිපදාව පතළ වීමට වීර්යයෙන් තොර වෙනත් කිසිම පිහිටක් නෑ. මෙය සපුරාලන විමුක්තිකාමීන්ගේ පැවැත්වීම ගැන ප්‍රකාශ වන ත්‍රිපිටක දේශනාවල දැක්වෙන්නේ කාය ජීවිත නිරපේක්ෂව යන වචනයයි. කය නොතකා, දිවි නොතකා, ක්‍රියාරම්භ කරන පුද්ගලයා නියත ජයග්‍රහණය ලබා මිස පසු බසින්නේ නෑ. බෝසත් සිරිත මීට කදිම උදාහරණයකි. හමත්, ඇටත්, නහරත් පමණක් ඉතිරි වුණාවෙ මස්, ලේ සියල්ල සිඳී වියළී ගියාවේ. බෝධිය ලබා මිස මේ වෑයම අත් නොහරීමි යනු උන්වහන්සේගේ වීර්යාධිෂ්ඨානයයි. මෙයින් අපට පේනවා සම්බාධක මැඬීමට ජයග්‍රහණ සකස් කිරීමට මේ වීර්යය කොපමණ ප්‍රමුඛත්වයක්, පුරෝගාමිත්වයක්, නායකත්වයක් ගන්නවා ද? ආධිපත්‍යයක් දරනවා ද? යන බව, එනිසා තමයි එය ඉන්ද්‍රීය ධර්මයක් වන්නේ, කුසීතකම ඉහ වහා ගිය මිනිසුන් ආගමික සංකල්පනාවලින් ආගමික ඇවතුම් පැවතුම්වලින් තොරව කොච්චර ශෝභන වැඩ කරන බව පෙන්නුවත් ඔවුන් එය කරන්නේ සසරට, වරදට සැකක් බියක් නැතිව ද කියන එක බුදුහාමුදුරුවන්ට පෙන්වා ඇයි උන්වහන්සේට ඉන්ද්‍රීයපරෝපරියත්ත ඤාණය තිබෙන නිසා, කාගේ ඇස් වැහුවත් බුදු ඇස වැසීමට බැරි බව බෞද්ධ අප ඉතා හොඳින් තේරුම් ගත යුතු කරුණකි.

තුන්වන ඉන්ද්‍රීය ධර්මය සතියයි. මේකත් හොඳ ම හොඳ බලයක්, එමෙන් ම බොජ්ඣංග ධර්මයත්, බුදු දහමේ ඉගැන්වෙන උසස් භාවනාවක්, සතිපට්ඨාන භාවනාව කියන්නේ එයයි. සතියෙන් කරන්නේ සිහි කිරීමයි. ඒ නිසා සතිය උපමාකොට තිබෙන්නේ රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරික හැටියටයි. භාණ්ඩාගාරිකගේ කාර්යය සම්පත් ප්‍රමාණය මෙච්චරයි. මෙච්චරයි කියා රජුට සිහිගැන්වීමයි. එමෙන් සතිය මේ කුසල් මේ අකුසල්, මේ දේ කළා මේ දේ කළේ නෑ කියා සිහිගැන්වීම කෙරෙන්නේ සතියෙන්. මේ සිහිපත් කිරීමට අපිලාපනය කියා කියනවා. ඒ වගේ ම සිතූ සිතූ දේ තෝරා බේරා එහි යෙදවීමට එනම් හොඳ දෙයෙහි යෙදවීමට සිහිපත් කරන්නේත් සිහියයි. මේක උපගණන ලක්ෂණය කියලයි හඳුන්වන්නේ. එක අතකින් අප කතා කරන හෘදය සාක්ෂිය තමා මේ සිහිය. අපට කළ කී දේවල් වචනයෙන් වසන් කරන්නට පුළුවන්, පැවැත්මෙන්, ධනයෙන්, බලයෙන්, තර්ජනයෙන් ඒ වගේ ම නොයෙක් ක්‍රමෝපක්‍රමවලින් වසන් කරන්නට පුළුවන්. නමුත් කවදාවත් ම සතියට වසන් කරන්නට බෑ. තමා කළ දේත්, තමා නොකළ දේත් සතියට සිහියට එනවාමයි. තමන් ගැන සාක්කි කියන්නට තමන්ට ඉහළින් කෙනෙක් නැත්තේ මේ නිසාය. අනික් අතින් තමාගේ තත්ත්වය පැවැත්ම හා ක්‍රියාදාමය මොන උපායෙන් මොන බලයෙන් හැම දෙනාට ම සඟවා තැබුවත් තමාට සඟවන්නට නොහැකි වනවා මෙන් ම බුදුරජාණන් වහන්සේට සඟවන්නටත් බැහැ. මක්නිසාද ඉන්ද්‍රියපරෝපරියත්ති ඤාණය උන්වහන්සේට ඇති නිසා, සසරට වරදට බියෙන් ක්‍රියාකරන කෙනෙක් ද? සසරට වරදට බියෙන් ක්‍රියා නොකරන කෙනෙක් ද? යන බව උන්වහන්සේ දකිනවාමයි. එසේ වීමට ඔහුට ඉන්ද්‍රිය ධර්මත් බලපාන අන්දමත් උන්වහන්සේ දැන ගන්නවා. හොඳ නොහොඳ දෙපැත්තට මෙහෙයවීමට මිනිසාගේ නියාමකයෙකු වශයෙන් සිහිය දරන මේ තත්ත්වය නිසා එයත් ඉන්ද්‍රීය ධර්මයකි.

හතරවැන්න සමාධියයි. සමාධියත් ඉන්ද්‍රීය ධර්මයක් වගේ ම බල ධර්මය. එනම් සිතේ කැළඹෙන ස්වභාවය මැඬ පැවැත්වීමේ බලය සමාධියට ඇති නිසා සමාධිය බලයක්, ඒ සඳහා ආධිපත්‍යය දරන නිසාය ඉන්ද්‍රිය ධර්මයක් වන්නේ, චිත්ත ලක්ෂණ දක්වන තැන්වල පෙන්වනවා ස්පන්දනයේ චපල බවත් (ඵනදනං චපලං) එහි ලක්ෂණ හැටියට සැලෙන චපල සිතකින් තිරසාර පරමාර්ථයකට පත්වීම කොහෙත් ම කළ හැකි දෙයක් නොවෙයි. හරියට කුළු හරකෙකු වැඩට යොදා ගන්නට නොහැකිවාක් වගෙයි. ඒ කියන්නෙ වළක්වන්ට අසීරු හෙයිනි. ඒ වගේ ම හිත තැලෙනවා නම් චපල නම් එබඳු හිතක් රකින්ට වළක්වන්ට අපහසු නිසා අර්ථවත් දෙයක යෙදීම ඉතාම දුෂ්කරයි. මෙය පාලනය කළ යුතුයි. පාලනය කළ හැක්කේ සමාධියෙන් පමණයි. සිත එක අරමුණක සමව ස්ථාපනය කිරීම පවත්වා ගැනීම කරන නිසයි, එයට සමාධි යයි කියන්නේ. චිතේතකග්ගතාව තමයි මින් අදහස් කරන්නේ. උද්ධච්චය නමින් හැඳින්වෙන නොසන්සුන් නොතැන්පත් බව සමනයෙන් සිත පාලනය කොට පවත්වා ගැනීමෙන් ඒකාග්‍රතාව ආරක්ෂා කර ගැනීමට පුළුවන. උද්ධච්චය පිටුදැකීමට නියාමන තත්ත්වය දරන්නේ සමාධිය නිසා එම අර්ථයෙන් ඉන්ද්‍රීය නාමය ලබනවා. මෙය දුර්වල වන්නට වන්නට මිනිසා සසරටවත් වරදටත් බියක් නැහැ. එය දියුණු වූ තරමට සසරටත් බියයි. වරදටත් බියයි. මේ තත්ත්වය පැහැදිලිව දැකීමට දැනීමට ශක්තිය ඇත්තේ තථාගතයන් වහන්සේටයි. උන්වහන්සේට ඉන්ද්‍රියපරෝපරියත්ත ඤාණය ඇති නිසයි. එබැවින් ලොවට වරදට බය නැතිව අප කරන වැඩ අප කාගෙන් සඟවාගන්නේ නම් ශාස්තෘන් වහන්සේගෙන් සහ උන්වහන්සේගේ ධර්මයෙන් සැඟවීමට නුපුළුවන් බව පිළිගත යුතුයි. සඟවා තැබීමෙන් කවදාවත් වැඩක් නොසිදුවන අතර, ඉන්ද්‍රීය දියුණුවෙන් පමණක් අර්ථ සිද්ධියක් වන බව අප තේරුම් ගත යුතුයි.

අවසාන ඉන්ද්‍රිය ධර්මය ප්‍රඥාවයි. ප්‍රඥාව ද බලයක් වශයෙන් පැහැදිලිකොට ඇත. අවිද්‍යාවෙන් කම්පාවට පත් නොවන ප්‍රඥාව බල ධර්මයක් වශයෙන් සැලකේ. විමංසා ඉද්ධිපාද, ධම්මච්චය, සම්බෝජ්ඣංග, සම්මාදිට්ඨි යන නම්වලින් හැඟෙන්නේ මේ ප්‍රඥාවයි. හඳුනා ගැනීමේ ලක්ෂණ තේරුම් ගැනීමට වඩා ගැඹුරින් ප්‍රඥාව තිබෙනවා. එනිසා සඤ්ඤා විඤ්ඤාණ දෙකෙන් කෙරෙනවාට වඩා ගැඹුරු කාර්යභාරයක් ඇති බව වටහා ගත යුතුය. ලෝකුරුවෙකුට කහවනුවක් පිළිබඳ ඇති අවබෝධය මෙන් යම් දෙයක් යථා තත්ත්වය අවබෝධකොට ගත හැක්කේ ප්‍රඥාවෙනි. සත්‍ය ඤාණය, ප්‍රඥාව හැටියට විස්තර වන්නේ එහෙයිනි. ප්‍රඥාවේ ප්‍රභේද දහසයක් ධර්ම ග්‍රන්ථවල සඳහන් වෙනවා. මෙය සර්වඥතා ඤාණය තෙක් දියුණු කළ හැකි දෙයක්. ඒ වගේ ම ප්‍රඥා වෘද්ධියට ප්‍රඥාව දියුණු තියුණු කිරීමට උපකාර වන ප්‍රධාන කරුණු හතරක් ඇසුරු කළ යුතු බව දේශ නාවෙහි සඳහන් වෙනවා. ඒ හතර නම් සත් පුරුෂ ආශ්‍රය, සද්ධර්ම ශ්‍රවණය, නුවණින් මෙනෙහි කිරීම, ධර්මානුධර්ම ප්‍රතිපදාවයි. අර්ථානර්ථ හඳුනාගෙන ආත්මාර්ථය මෙන් ම පරාර්ථය ද හඳුනාගෙන සදාචාර සම්පන්නව ක්‍රියාකරන පරහිතකාමී පුද්ගලයන් ඇසුරු කිරීමෙන් බුද්ධිමය ජීවිතයක් නොගැනීමට මං පෑදෙන බව ලෝක ජීවිත ගෙවන අපට පහසුවෙන් සිතා ගත හැකිය. ධර්මය නම් සත්‍යයි. සත්‍යය ඇසීමෙන් ප්‍රඥාව දියුණුවනු මිස අසත්‍යයෙන් අධර්මයෙන් ප්‍රඥාව ලැබෙන්නේ නැත. අයථා පරිද්දෙන් නොමඟින් මෙනෙහි කිරීමෙන් කිසිදාක ප්‍රඥාවක් ලැබෙන්නට බැරිය. ධර්මානුකූල සත්‍යයට එහා පිළිවෙත් මඟකින් පිටපැන කවදාවත් සත්‍ය දර්ශනයක් ලබා ගත නොහැකිය. එබැවින් මේ සතර කරුණු ඇසුරු කොට ගනිමින් අවිද්‍යාව අභිබවනය කිරීමට විද්‍යාවේ හෙවත් ප්‍රඥාවේ ආධිපත්‍යය ලබා ගැනීම නිරෝධගාමිණී ප්‍රතිපදාව සඵල කර ගැනීමට කළ යුතු දෙයයි. එහි දියුණු කිරීම හැකිතාක් අපට සසරට හෝ වරදට බියක් ඇති නොවන බව පිළිගත යුතුය. මිනිසාගේ මේ ඉන්ද්‍රියයන්ගේ තත්ත්වය දකින බුදු නුවණ ඉන්ද්‍රියපරෝපරියත්ති ඤාණයයි.