සසර දුකින් නිදහස් වීමේ මග පෙන්වූ බෞද්ධ සාහිත්‍යය

විශ්‍රාමික අධ්‍යාපන අධ්‍යක්‍ෂ
ටී.ගුණරත්න

ඡායාරූප - ජනක වෙත්තසිංහ

පැරැණි බෞද්ධ සාහිත්‍යය, පාලි, සංස්කෘත හා බුදු දහම පැතිර ගිය රටවල භාෂාවලින් ලියැවී ඇත. ටිබෙට් , චීන සිංහල ආදි වශයෙනි. අති උතුම් බෞද්ධ සාහිත්‍ය මුළුමණින්ම ඉදිරිපත් කර ඇත්තේ ත්‍රිපිටකයෙනි. එකල සාහිත්‍යය යන්න යෙදුවේද, සකලවිධ ශාස්ත්‍රීය ඉදිරිපත් කිරීම් පැහැදිළි කිරීමටය. මෙම තුන් පිටකය සෑම බෞද්ධයෙකු විසින්ම ලබා ඇති මිනිස් භවය තුළදී දැන ඉගෙනීම, යහපත් කරුණකි. සසර ගමනට හෝ සසරින් මිදීමට හෝ ඉතාම විශේෂ කාර්යයක් ලෙස තේරුම් ගත යුතුය. මෙම භවයේදී ලැබිය හැකි මෙම උතුම් අවස්ථාව, ඊළඟ භවයකදී හෝ කරගන්නෙමු යැයි සිතීම මුළාවක් හෙයිනි.

එබැවින් කියවා හෝ අසා හෝ දැන ගැනීමත් ඒ අනුව කටයුතු කිරීමට ප්‍රමාද නොවීමත් සුගතිගාමී වීමට හෝ නිවනට මග වන නිසයි. මෙම බුදු දහම අන්තර්ගත තුන් පිටකය බෞද්ධ සාහිත්‍යය ලෙස මෙහිදී හඳුන්වන්නේ, නූතන සාහිත්‍යය, අර්ථයෙන් නොව ඉතා ගරු ගාම්භීර අර්ථයෙනි.

විනය පිටකය, සුත්ත විභංග , මහා විභංග , භික්ඛුණී විභංග, කන්ධක, මහාවග්ග, චූලවග්ග , පරිවාර යන ග්‍රන්ථ වලින් සමන්විතය.

සූත්‍ර පිටකය , දීඝනිකාය, මජ්ඣිම නිකාය , සංයුක්ත නිකාය, අංගුත්තර නිකාය, ඛුද්දක නිකාය, ඛුද්දක පාඨ, ධම්මපද, උදාන, ඉතිවුත්තක, සුත්තනිපාත, විමානවත්ථු, පේත වත්‍ථු, ථෙර ගාථා, ථෙරී ගාථා, ජාතක , නිද්දේශ , පටිසම්බිධා, අපාදාන, බුද්ධවග්ග, චරියා පිටක වලින් සමන්විතය.

අභිධම්ම පිටකය, ධම්ම සංගනී, විභංග , ධාතු කථා, පුද්ගල පඤ්ඤප්ති, කථා වත්ථු, යමක, පට්ඨාන ආදියෙන් යුක්තය. මෙම පාලි සාහිත්‍යයට පරිබාහිරව , මෙම ධර්මය විග්‍රහ කරනුවස් ලියැවුණු සාහිත්‍යයක්ද ඇත. මිලින්ද ප්‍රශ්නය, නෙත්ති ප්‍රකරණය, විනය සහ අභිධර්මය ගැන, බුද්ධදත්ත ථෙර සාමින් ලියනලද, විනය හා අභිධර්මය සම්බන්ධ, ධර්ම ග්‍රන්ථ, පාලි ත්‍රිපිටකය ගැන ලියන ලද විමර්ශන, බුද්ධඝෝෂ හෝ ධර්මපාල ථෙර සාමින් ලියන ලද , පාලි ත්‍රිපිටක හා ජාතක කථා පිළිබඳ විවේචන ග්‍රන්ථ ද ලංකා ඓතිහාසික සම්ප්‍රදාය ගොඩනැගූ දීපවංශය, මහාවංශය හා චූලවංශය හා සංස්කෘත කාව්‍ය සම්ප්‍රදායට අනුගතව ලියන ලද, පසුකාලීන පාලි ග්‍රන්ථ ආදියයි.

මෙයට සම්බන්ධව ,කච්චායන සහ මොග්ගල්ලාන, ව්‍යාකරණ ග්‍රන්ථද , රූපසිද්ධි සහ සද්ධානිති ද අති ප්‍රසිද්ධය. බුද්ධඝෝෂ හිමියන් රචිත විශුද්ධි මාර්ගය , බුදු දහම පිළිබඳ කුඩා විශ්වකෝෂයක් වැනිය. පාලි ග්‍රන්ථ මෙන්ම එකල රචනා කළ සංස්කෘත බෞද්ධ ග්‍රන්ථ දුර්ලභය. මහායාන හා හීනයානයට අයත් සංස්කෘත බෞද්ධ ග්‍රන්ථ දක්නට ඇත. ලෝකෝත්තරවාදීන්ගේ මහාවස්තු විනය ගැන රචනාවූවකි. එහි දීඝ නිකායේ, මජ්ඣිම නිකායේ සූත්‍රද, පාලි ජාතක කතාද දක්නට ඇත. බුදුන්ගේ චරිතය විස්තර කරන ලලිත විස්තරය, මහායාන කෘතියකි. එහි වෛපුල්‍ය සූත්‍රයේ කොටස් දැකිය හැකිය. බුද්ධචරිතය රචනා කළ අශ්වගෝෂද, ජාතක මාලාව ලියූ ආය¸ශූරයන්ද වැදගත්ය.

තෙල්වත්ත පුරාණ තොටගමු රජමහා විහාරයේ බිතුසිතුවමක්

පාලි අපාදාන අනුව ලියන ලද, අවාදානයද හොඳ නරක කර්ම නිසා ඇතිවන හොඳ නරක විපාක කියාදෙන කථාන්තර අඩංගු කෘතියකි. මහායාන සූත්‍ර අතර, අෂ්ටසහස්රික ප්‍රඥාපාරමිතා, සද්ධර්මපූන්ඩරිකය, ලලිතවිස්තරය , ලංකාවතාරය, ස්වර්ණ ප්‍රභාෂා, ගන්‍ධව්‍යුහ , තථාගත ග්‍යුහක, සමාධිරාජ හා දශභූමිශ්වර වැදගත්ය. මේවා වෛපුල්ය සූත්‍ර නමි. මෙම බෞද්ධ සාහිත්‍යයේ උසස් නිර්මාණකයන් වූයේ නාගාර්ජුන , වසුබන්ධු , සහ අසංගය.

ඉන්දියානු බෞද්ධ කෘතීන් පරිවර්තනය කර රචිත ටිබෙට් බෞද්ධ කෘතීන් 4,566 ක් පමණ ඇති බව ‘පී.වී.බාපත් ‘ මහතා පෙන්වා දී ඇත. මේවා කොටස් දෙකකි. කන්ජූර් නමින් ප්‍රසිද්ධ අංශයේ කෘතීන් 1,108 ක් ද, බස්තාන් - හ්ග්යුර් නම් තන්ජූර් අංශයේ කෘතීන් 3458 ක් ද වේ.කන්ජූර් අංශ කෘතීන් කොටස් හතකි. 1.විනය ,2.ප්‍රඥා පාරමිතා 3.බුද්ධාවතම්ශාක 4.රත්නකූට ,5.සූත්‍ර ,6.නිර්වාන, 7.තන්ත්‍ර යනුවෙනි. තන්ජූර් තන්ත්‍ර සහ සූත්‍ර යනුවෙන් කොටස් දෙකකි.

ඉන්දියානු කෘතීන්ගෙන් චීන භාෂාවට පරිවර්තිත කෘතීන් විශාල සංඛ්‍යාවක් ඇත. ‘බනියු නන්ජියෝ ‘ සඳහන් කරන අන්දමට කෘතීන් 1662 කි. ඒවා, සූත්‍ර පිටක, විනය පිටක , අභිධම්ම පිටක, සහ විවිධ අංශ වශයෙන් රචනා කොට ඇත. ඊට පසු කලෙක සඳහන් වන අන්දමට බෞද්ධ කෘතීන් 2,184 ක් පමණ ලියැවී ඇත. ඊඒධ්ඉඩ්ර්‍ණ “තයිෂෝ” ගේ මුද්‍රණ වෙළුම් 55 කින් මේවා නිකුත් කොට ඇත.වෙනත් වෙළුම් 25 ක චීන හා ජපන් කෘතීන් රාශියක් පළ කර ඇත. මැන්චූරියන් හා මොන්ගෝලියන් භාෂාවලින්ද ටිබෙට් ‘තන්ජූර්’ පරිවර්තන කර ඇත. මේ අන්දමට බුදු දහම පැතිරුනු බොහෝ රටවල භාෂාවලින් අති විශාල ප්‍රමාණයක් බෞද්ධ ග්‍රන්ථ රචනා කර ඇති අතර ඉන් බලාපොරොත්තු වූයේ මිනිස්කම වර්ධනය කොට සසරදුකින් මුදවා ගැනීමයි.

පාලි හා සංස්කෘත බෞද්ධ සාහිත්‍යය කෘතීන් විමසීමෙන් එය වටහා ගත හැකිය. අනිත්‍ය, දුඞඛ, අනාත්ම , ලෝකයක, ජාති, ජරා, ව්‍යාධි, මරණවලට පත්වන සත්වයා තේරුම් ගැනීමත්, මිනිසාට ඇති මනස නිසි නිවැරදි බුදු මගට යොමුකර දුකින් මිදවීමත්, බෞද්ධ ධර්ම සාහිත්‍යයේ එකම අරමුණ වූ බව පැහැදිලිය. එකලෙක බෞද්ධ කෘතීන් පාලියෙන්ද, ප්‍රාකෘත මිශ්‍ර සංස්කෘත හා පිරිසුදු සංස්කෘත භාෂාවෙන්ද තිබිණ.”මන්ජූශ්‍රී මූලකල්ප හැර වෙනත් කිසිම සාහිත්‍ය කෘතියක් නොමැති අවධියක්ද විය.

එයට හේතුවූයේ ආරාම වල භික්‍ෂූන්ට හෙරණුන්ට පමණක් බුදු දහම ඉගෙනීම සීමාවූ කලද වූ නිසයි. මෙහි ඵලය වූයේ සතුරු උවදුරු සමග ආරාම විනාශවන විට ග්‍රන්ථ සාහිත්‍ය කෘතීන්ද නැති භංගස්ථාන වූ නිසයි. නූතන අවදියට ඉතිරිවුනු ග්‍රන්ථ ලැබුණේ ඉන්දියාවෙන් පිටත රටවලිනි. ලංකාව, බුරුමය , සියම, සහ නේපාල චීන, ටිබෙට් ,මොන්ගෝලි ග්‍රන්ථ පරිවර්තක වලිනි.

චීන සහ ටිබෙට් ග්‍රන්ථ නාමාවලී වල ග්‍රන්ථ රාශියක් ගැන සඳහන් වේ. ඒ හැරුණු විට මධ්‍යම ආසියාවෙන්ද, මුල් සංස්කෘත කෘතීන් හමුවී ඇත. “රාහුල් සන්ක්‍රිත්යායන් “ හා මහාචාර්ය ජී.ටුකී ගේ සෙවීම් අනුව, මධ්‍යම ආසියාව, ගිල්ගිට් ට්ධ්ඹ්ට්ධ්ඊ හා ටිබෙට් රටවලින් ක්‍රි.ව. 5 , 6 යන සියවස්වලට අයත් ග්‍රන්ථ හමුවී ඇත. මේවා බොහොමයක් ස්තූප හා ආරාමයට ගොඩනගන ලද ගල්කුටිවල තිබී හමුවී ඇත. ඉන් අදහස් වන්නේ මෙම ග්‍රන්ථ කියවීමට නොව වැඳුම් පිදුම් සඳහා පමණක් යොදාගත් බවයි. බොහෝ විහාර පොත්ගුල්ද මේ හා සමානය.

බෞද්ධ සාහිත්‍යය ලෙස සටහන් කෙරෙන ධර්ම ග්‍රන්ථ ලේඛන ඉතා පුළුල් ලෙස කොටස් දෙකකට බෙදේ. පාලි හා මිශ්‍ර සංස්කෘත බසින් ලියා ඇති හීනයාන ග්‍රන්ථ හා පිරිසුදු හා මිශ්‍ර සංස්කෘත බසින් ලියන ලද මහායාන ග්‍රන්ථ වශයෙනි. ඒවා වැඩිදුරටත් හීනයාන හා මහායාන ලෙස නිකාය වලටද බෙදී යයි. බුදුදහම හා බුදුන් තේරුම් ගැනීමට නම් මෙම කෘතීන් කියවීම වැදගත්ය.

සැබෑ බෞද්ධයෙකුට කියවා නිම කළ නොහැකි තරම් ධර්ම විස්තර මෙම කෘතීන්හි අඩංගුය. මනස ධර්ම ස්කන්ධයෙන් පුරවාගෙන සැනසීමට මග මෙම කෘතීන් කියවීමයි. අති විශාල තෘප්තියක් ඉන් ලැබිය හැකිය. වැඩකට ඇති මෙම කෘතීන් කියවීමෙන් සිත පිරිසුදු කර ගත හැකිය.

බෞද්ධ කෘතීන්ගේ ප්‍රධානම අංගය වන්නේ බුදුන්ගේ චරිත විස්තර කථා රචනාය. මෙහිලා ප්‍රධාන ග්‍රන්ථ පහක් ඇත.මහා සාංගික එනම් ලෝකෝත්තරවාදීන්ගේ මහාවස්තු කථාව, සර්වාස්තිවාදීන්ගේ, ලලිත විස්තරය, පිරිසුදු සංස්කෘත භාෂාවෙන් ‘අශ්වකෝෂ’ විසින් රචිත බුද්ධ චරිතය , ජාතක කථාවලට හැඳින්වීමක් වැනිවූ පාලි නිදානකථා, සහ “ ධර්මගුප්ත” විසින් රචිත අභිනිෂ්ක්‍රමණ සූත්‍රයයි. මෙහි චීන පරිවර්තනය”බීල්” නම් ලේඛකයා විසින් 1875 දී”රොමෑන්ටික් ලෙජන්ඩ් ඔෆ් සාක්‍ය බුද්ධ “ නමින් ඉංගී‍්‍රසියට පරිවර්තනය කර ඇත.

හික්කඩුව කුමාරකන්ද රජමහා විහාරයේ බිතු සිතුවමක්

මීට අමතර ග්‍රන්ථ රාශියකින් බුදුගුණ හා චරිතය රචනා කර ඇතිවාක් මෙන්ම, පෙරකල සිටියායි සඳහන් විවිධ බුදුන් ගැන, මහාපදාන සූත්‍රයේ විස්තර කර ඇත. නිදසුනක් ලෙස විපස්සී බුදුන්ගේ ප්‍රතිරූපයක් ලෙසගෞතම බුද්ධ චරිතය විවරණය කර ඇත. අරිය පරියේෂණ හා මහා පරිනිබ්බාණ සූත්‍රවලද බුද්ධ චරිතයේ අවස්ථා විග්‍රහ කර ඇත. සුත්තනිපාත, අපාදාන, සහ මහාවංශයේද බුදුන්ගේ ජීවන තොරතුරු විස්තර කර ඇත.

පාලි මහාබෝධිවංශයෙහි සූවිසි බුද්ධ චරිත නිර්මාණය කර ඇත. බුදුන්ගේ ධර්ම ප්‍රචාරක කටයුතු පිළිබඳ , අවුරුදු 45 ක තොරතුරු ජාතක හා සූත්‍ර හැඳින්වීම්වලද, විනය පිටකයේද විස්තර කෙරේ. බුද්ධ චරිත විස්තර වඩාත් ක්‍රමානුකූලව ලියා ඇත්තේ ‘ලලිත විස්තරයේය’ එහි වන විචිත්‍ර ගාථා හා ගද්‍ය පාඨ මගින් ශ්‍රද්ධා භක්තිය ජනනය කරවයි. විවිධ සම්ප්‍රදාය මගින්, ඉතා පැහැදිළිව චරිත විවරණය කර ඇත. බෞද්ධ ජාතක කථා මේ සඳහා මැනවින් යොදා ගෙන ඇත. බුද්ධ චරිතය විග්‍රහ කරන ‘මහාවස්තුව‘ මුද්‍රිත පිටු 1325 කි. විනය පිටකයට අයත් මුල්ම කෘතිය වන මෙහි මහා සාංගීක අදහස් දැක්වේ.

ඔවුහු විසුවේ ,වෛශාලි හා පාටලීපුත්‍රවලය. පසුකාලයේදී ආන්ද්‍ර දේශයේ, අමරාවතී හා නාගර්ජුන කොණ්ඩයට යන ලදී. මෙම කෘතීන්ගේ ශෛලීන් අනුව ක්‍රි.ව. 1 හෝ 2 සියවස් වල රචිත බව පිළිගැනේ. ජනප්‍රවාද, ඓතිහාසික තොරතුරුද , දක්නට ඇත. මෙම කෘතියේ බුදුබව ලබාගැනීමට හේතු වූ ප්‍රකෘති චර්යාවන් පෙන්වා දෙන බැවින්, කියවන අයට බෞද්ධ වත් පිළිවෙත් මැනවින් අවබෝධ කරවයි.

මිනිස් සමාජය යහ මගට යොමු කරන පුවත්ද නිර්මාණ කර ඇත. අපායන් පිළිබඳ තොරතුරු නිදසුනකි. ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයනට අවනතවීම, ගරු කිරීම, උපදෙස් ගැනීම, වැඩිහිටියනට සැලකීම, උපදෙස් ගැනීම, යහපත් ගති පැවතුම් , දාන, ශීල , භාවනාදියද , බුදුන් පිදීම හා ඵලද විවරණය කෙරී ඇත. යහපත් ගති පැවතුම් බෝසත් මගට යොමු කරවන බව පහදා දෙයි. බොහෝ ජාතක කතා ඒ සඳහා නිදසුන් කොට දක්වා ඇත.

සැබෑ බෞද්ධ මග යන්නවුනට මෙම කෘතීන් කියවීම වැදගත්ය. සෑම බෞද්ධ කථාවක්ම කියවීමෙන්, ධර්ම ඤාණය පුළුල්වේ. එය නිවනට මගයි. බුදුවීමට පෙරුම් දම් පිරූ බෝසත් කථා කියවීමෙන්, දුකින් මිදීමට, දුන් ධර්ම මාර්ගය, අනුගමනය කිරීමෙන් මේ ලබා උපන් මිනිස් භවයේදීම නිවන් සාක්ෂාත් කරගැනීමට බුද්ධිමත් මිනිසාට හැකිවෙයි. මෙම බෞද්ධ කෘතීන් රචනා කර ඇත්තේ එය පැහැදිලි කර දීමටය.

සූත්‍ර පිටකයට අයත්, නිකාය ග්‍රන්ථ කියවීමෙන්, බෞද්ධ චරිතයක් ගොඩනගාගත් මිනිසාට , ධර්ම මාවත ඉබේම විවෘත වෙයි. දීඝ නිකාය, මජ්ඣිම නිකාය, අංගුත්තර නිකාය, සංයුක්ත නිකාය , ඛුද්දක නිකාය කියවීමෙන් බුදු මග පසක් වේ. එය නිවනයි. මෙම සූත්‍ර විස්තර කරන්නේ ඒ සඳහා අවශ්‍ය ධර්මයයි. මෙම සූත්‍ර අවබෝධ කර ගැනීමට අද ඕනෑම වුවමනා බෞද්ධයෙකුට පුළුවන. සාමාන්‍ය ලිපියකින් එය විවරණය කළ නොහැකිය.

ධම්මපදය බෞද්ධ සාහිත්‍යයේ, විශිෂ්ඨතම නිර්මාණයයි. එය විශ්ව සාහිත්‍ය කෘතියක් ලෙස විශ්ව විද්වතුන්ගේ විවරණයයි. බෞද්ධ , අබෞද්ධ, සියලු දෙනා අතරම ජනපි‍්‍රය කෘතියකි. බුදුන්ගේ ධර්මය එහි අන්තර්ගත වේ. ආසියානු බෞද්ධයන් එකල මෙය කටපාඩමින් භාවිතා කරන ලද බව සඳහන් වේ. ගාථා 423 ක්ද, “ ධම්මපද වග්ග“ එනම් පරිච්ඡේද 26 කින්ද යුක්ත වේ. යහපත් මිනිසෙකු හැදීම මෙහි අභිමතාර්ථයයි. සීල, සමාධි, ප්‍රඥා ඇති කොට යහපත් මිනිසෙකු බිහි කිරීම එහි උසස් අරමුණයි.

අවිද්‍යාවෙන් මුදා අඳුරෙන් ධර්මාලෝකය වෙත ගෙනයාමට මෙම ධම්මපදය ප්‍රබල කෘතියක් වෙයි. මෙවැනි බෞද්ධ කෘතීන් විශාල සංඛ්‍යාවක් ඇති බැවින් ඒවා වෙනම විමසීමෙන්, බෞද්ධ පාඨකයාට ඉමහත් ප්‍රයෝජනයක් ලබාදෙයි. අනෙකුත් රටවල මෙන්ම ලංකාවේ බෞද්ධ සාහිත්‍ය සම්ප්‍රදාය යටතේ ලියවුණු සාහිත්‍ය කෘතීන් විශාල ප්‍රමාණයක් අනුරාධපුර යුගයේ සිට මේ දක්වා ලියවී ඇත.විශේෂයෙන් පාලියෙන් හා සිංහලෙන් ලියා ඇති උසස් සාහිත්‍ය කෘතීන් හා කාමයෙන් මිදුනු යහපත් සමාජයක් ඇති කිරීම බැව් ඒවා මැනවින් කියවීමෙන් වටහා ගත හැකිය. ලාංකික විශිෂ්ඨ සාහිත්‍ය සම්ප්‍රදාය, ගොඩනැගුනේ බුදු දහම පදනම් කරගෙන, මිනිසා සසර දුකින් මුදනු පිණිස මිස, බොළඳ කාමයෙන් අශ්ලීල තෘප්තියක් ලබා දීමට නොවේ.