සිරිපා වන්දනා ඇරඹෙයි පෝදා

ඌරුගමුවේ අස්සජි හිමි

පුරාතනයේ පටන් සමන්තකූටය ජගත් ආකර්ෂණයට ලක්වූයේ එහි ස්වභාව අලංකාරය නිසාම නොව බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රී පාද ලාංඡනය මෙම ගිරි සිඛරය මත පිහිටුවා තිබීම නිසාය. උඳුවප් මස පුර පසළොස්වක පොහොය උදාවත් සමඟම ශ්‍රී පාද වන්දනා සමය ආරම්භ වෙයි. එතැන් සිට ඊළඟ වෙසක් පුර පසළොස්වක පොහොය දක්වා කාලය ශ්‍රී පාද වන්දනා සමයයි. මෙම වන්දනා සමය ආරම්භ වන්නේ චිරාගත සම්ප්‍රදායානුකූල ආගමික වතාවත් රාශියක් ඉටු කිරීම තුළිනි.

ශ්‍රී ලාංකේය බෞද්ධ ජන ජීවිතය හා සබැඳි විශේෂ අංගයක් වනුයේ වන්දනා ගමන් යාමයි. අද වැනි ප්‍රවාහන පහසුකම් නොතිබුණ එකල පාගමනින්ම වන්දනා ගමන්යාමට මෙරට සැදැහැවත්හු හුරුපුරුදු වී සිටියහ. ශී‍්‍ර පාද වන්දනා ගමනට අනෙකුත් වන්දනා ගමන්වලට වඩා විශේෂත්වයක් හිමි විය. සමන් දෙවියන්ට භාරහාර වී ශී‍්‍ර පාද වන්දනා ගමන ආරම්භ කරන ජනතාව ඇතැම් විට තම ඉඩකඩම් පවා ඥාතීන්ට පවරා දී ශී‍්‍ර පාද වන්දනාවේ යෙදුණාහ. මෙරට ජනතාව වන්දනාවේ යන සිද්ධස්ථාන අතුරෙන් වැඩිම දුරක් පයින් යා යුතු එකම සිද්ධස්ථානය වන්නේ ශ්‍රී පාදස්ථානයයි. එම දුෂ්කරතාව නිසාම ශ්‍රී පාද වන්දනා ගමන තුළින් ලැබෙන කුසලය සෙසු වන්දනා ගමන්වලින් ලැබෙන කුසලයට වඩා උසස් යැයි වන්දනාකරුවෝ අදහති. එබැවින් පිරිවර ජනයාද සමඟ වන්දනා නඩ වශයෙන් සංවිධානය වී මහත් උනන්දුවකින් සැදැහැවත්හු සිරිපා තරණය කරති. එහි දී ඔවුහු ගමන් විඩාව සංසිඳුවා ගැනීම පිණිස කවි ගායනා කළහ.

කවි පමණක් නොව සිරිපා වන්දනාවටම ආවේණික වූ සැහැලි ස්වරූපයේ කියමන් රාශියක්ද පවතියි. මේවා ගැමි ජනතාව විසින් නිර්මාණය කරන ලද “වාගාලාප” ලෙස නම් කළ හැකිය. වන්දනා නඩය කොටස් දෙකක් වශයෙන් බෙදී මෙම වාගාලාප ගැයීම සිදු කෙරේ. මෙහි මුල් පේළිය වන්දනා පිරිසේ නායකයා හෝ ඒ පිළිබඳ දක්ෂතා ඇති වෙනත් කෙනෙකු හෝ හඬ නඟා කියයි. ඒ අනුව සෙස්සෝ සාමූහිකව අනෙක් පේළිය හඬ නඟා කියති.

එවැනි වාගාලාප කොටසක් මෙසේ පෙන්වාදිය හැකිය.

අපේ බුදුන් – අපි වඳින්ඩ

පෙරළි පෙරළි – අපි වඳින්ඩ
එරන් පතුල – අපි වඳින්ඩ
මැණික් පතුල – අපි වඳින්ඩ

වම් සිරිපා – අපි වඳින්ඩ
දෙදණ නමා – අපි වඳින්ඩ
දඬු කෝඩුට – කරුණාවයි
සමන් දෙවිඳු – කරුණාවයි

මෙම වාගාලාප වන්දනා කරුවන්ගේ මුවින් නික්මෙන්නේ සමන්ගිර නැග යන කලය. සිරිපා වැඳගෙන පහළ බසින සැදැහැවත්හු

ශ්‍රී පාදස්ථානාධිපති බෙංගමුවේ ධම්මදින්න නාහිමි

 ඉහළ නගින්නන් හමුවන කල මෙසේ කියති.

අපේ බුදුන් – අපි වැන්දා
ළල තබා – අපි වැන්දා
වඳින්ඩ යන මේ නඩේට
සුමන සමන් දෙවි පිහිටයි

එවිට සමනොල නගින පිරිස මෙසේ කියති.

වැඳල බහින මේ නඩේට
සුමන සමන් දෙවි පිහිටයි
කරුණාවයි – කරුණාවයි

සමනල ගිර නැගීමේදීත් බැසීමේ දීත් වන්දනාකරුවන් මෙම වාගාලාප කියනුයේ වෙහෙස නිදිමත ආදිය දුරුකර ගැනීමටත් ආගමික සද්ධාව දියුණුකර ගැනීමටත් ය. සිරිපා වන්දාවේ දී තුන් සරණය නමැති ජන කාව්‍යයේ එන කවි ගායනා කිරීමද සම්ප්‍රදායික සිරිතකි.

තවද සිරිපා වන්දනාව හා ආවේණික වු විශේෂ වචන මාලාවක්ද තිබේ. මේ වචන මාලාව සිංහල ජන ජීවිතයේ අන් කවර හෝ අවස්ථාවක වත් භාවිත වන බවක් දැකිය නොහැකිය. මෙම වචන මාලාව අතුරින් හිමිදිරි පාන්දර පෙරදිගින් සූර්යයා උදාවීම සිරිපා පුදබිමේ දී හඳුන්වන්නේ ඉර සේවය යන නමිනි. වන්දනාකරුවන් ඔවුනොවුන් හමුවන අවස්ථාවන් හිදී ආශිර්වාද කරගන්නේ කරුණාවයි කියමිනි. ජීවිතයේ ප්‍රථම වතාවට සිරිපා වන්දනාවේ යන තරුණයා “කෝඩුකාරයා” නමිනුත් ප්‍රථමවරට සිරිපා වන්දනාවේ යන වැඩිහිටියා “දඬුකෝඩු” නමිනුත් කුඩා දරුවකු හෝ දැරියක කිරිකෝඩු නමිනුත් හැඳින්වේ. තද අඳුර සහිතව වළාකුළු පැතිරයාම සිරිපා වන්දනාවේ දී’කෝඩේ” නමිනුත් වැසි වසින බව හැඟවීම “ගඟුල බානවා” නමිනුත් ව්‍යවහාර වේ.

සිරිපා වන්දනාවේ දී භාවිතා වන “පරඬැල් පෑගෙනවා” යනුවෙන් අදහස් කරනුරයේ “කටු ඇනෙනවා” යන්නයි. ගමන් මාර්ගය අවහිර නම් ඉඩ ඉල්ලා ගන්නේ “සංහිඳේ” යනුවෙන් පැවසීමෙනි. “ඉඩදෙන්න” යනු එහි අර්ථයයි. සිරිපා වන්දනාකරුවා, ගෙන යන සියලුම ආම්පන්න බහාලන උරය, “සැහැල්ලුව, නම් වේ. සමනොල කන්දේ ඉහළ කොටසේ තද සීතලක් පවතියි. එම තද සීතල සහිත ප්‍රදේශයෙහි ගමන් කිරීම “හිමේ නගිනවා” යනුවෙන් හැඳින්වේ. වන්දනා කරුවන් සිරිපතුල වැඳීමට පෙර පිරිසුදු වීම ‘පේවීම” නම් වේ. දෙහි කැබැල්ලක් ගා සීත ගඟුලෙන් නෑම මෙහි විශේෂ පේවීම ලෙස හැඳින්විය හැකිය . සිරිපා වන්දනා කරන පිරිස “නඩය” නමින් හඳුන්වන අතර එම පිරිසේ නායකයා “නඩේ ගුරා” වන්දනාවට පමණක් ආවේණික මෙම වචන මාලාව සිරිපා වන්දනාවේදී ඉතා වැදගත් පිළිවෙතක් වන්නේ කට පරෙස්සම්කර ගැනීමයි.

සිරිපා වන්දනාවේදී ගෙත්තම් කිරීම නමින් සිදු කෙරෙන අභිචාර විධියක් පවතියි. ඉදිකටු හා නූල් රැගෙන ඒවා ගසක අත්තක දවටා යාම බව මෙයින් අදහස් වේ. ජන වහරේ එන පරිදි බුදුරදුන් සිවුරු ඉරුණු තැන් එතැන්දී මසා ගත් බව සිහිපත් කරමින් ගෙත්තම් කර දෙවියන්ට පින්දීම සිදු කෙරෙයි.

සිරිපා මාර්ගය හා සබැඳි බොහෝ ස්ථාන නාම සිංහල ජන වහරට එක්වී ඇත. රත්නපුර මාර්ගයේ ලිහිණිහෙළ, ධර්මරාජගල, හැරමිටිපාන, ඇහැළ කණුව මෙන්ම හැටන් මාර්ගයේ තොරණ, ජපන් සාම චෛත්‍යය, රතු අම්බලම භගවා ලෙණ ඒ අතර කිහිපයකි. මෙම ස්ථාන වටා බොහෝ ජන ශ්‍රැති බිහිවී ඇත. රත්නපුර පාරේ ඇහැල කණුව අසලින් ඉහළට නගින්නට එදා තිබුණේ ඉතාමත් අවදානම් සහගත යකඩ ඉනිමගක්ය. සිරිපතුල හැටන් පාරෙන් බහින්නට පටන්ගත් කල මහගිරිදඹ හමුවන්නට පෙර භගවා ලෙන හමු වෙයි. එහෙත් බොහෝ වන්දනාකරුවන්ට භගවා ලෙන දැකීමට අවස්ථාව නොලැබෙයි. භගවා ලෙන වන්දනාකරුවන් නගින පඩි මගට මඳක් එපිටින් පිහිටා තිබීම එයට හේතුවයි. සිරිපා කරුණා කරන වන්දනා කරුවන් මහගිරිදඹ පසු කළ සැණින් මලුවට යාමට කඩිනම් වන නිසාද භගවා ලෙන අතපසු වෙයි. භගවා ලෙන වනාහි බුදුරදුන් සිරිපා පිහිටුවා දිවා විහරණය කළ දිවා ගුහාව යයිද විශ්වාසයක් ඇතැමුන් තුළ පවතියි. මහගිරිදඹ තද බෑවුම් සහිත දැකීමටත් බිය උපදවන ප්‍රදේශයකි. මෙහි අහස්ගව්වද පිහිටා ඇත. ඉන්දියාවේ සිට පැමිණි ධර්මරාජ නම් බ්‍රාහ්මණ පුත්‍රයෙකු සිරිපා මාර්ගයේ කොටසක ගල් පඩි ඉදිකොට සිරිපා අඩවියට පූජා කළ වග ජනශ්‍රැතියේ සඳහන්ය. “ධර්මරාජ ගල’ යනු එම කොටසයි.

සිරිපා කරුණා කරන්නන් පළමුව පැමිනණුයේ පාත මලුවටයි. එම ප්‍රදේශය වන්දනා කරුවන් බෙහෙවින්ම ගැවසෙන විශ්‍රාම ශාලා සහිත ප්‍රදේශයයි. මෙම ප්‍රදේශයේ සිට වන්දනා කරුවන් දැක ගැනීමට අපේක්ෂා කරනුයේ ඉර සේවයයි. උදෑසන සූර්යයා උදාවී ගෙන ඒම සිරිපා අඩවියේදී ඉර සේවය නමින් හැඳින්වේ. මෙය සිරිපා මලුවට පමණක් පෙනෙන ඉතා චමත්කාරජනක දර්ශනයකි.

සිරිපා වන්දනා සමයෙහි සිරිපා මළුව තුළ සාම්ප්‍රදායිකව පැවැත්වෙන පුද සිරිත් සමූහයක් ද පවතියි. බදාදා, සෙනසුරාදා යන කෙම්මුර දිනයන් හිදී සිදුවන විශේෂ චාරිත්‍රයක් වනුයේ සවස පූජාවට පෙරාතුව රැස්ව සිටින සැදැහැවතුන් සියලු දෙනාම මලුවෙන් ඉවත්කර පිවිසෙන දොරටු වැසීමයි. ඉන් අනතුරුව මලුවේ කාර්ය මණ්ඩලය විසින් නානා විධ සුවඳ වර්ග මුසු කළ පැන් කළ හතකින් ශී‍්‍ර පාද පද්මය දෝවනය කරනු ලැබීම සිදු වේ. ඉක්බිතිව සුමන සමන් දේවාලයද එලෙසින්ම පවිත්‍ර කෙරේ. මුලු සිරිපා මලුවම සුවඳ පැනින් සෝදා සඳුන්කිරි පැන් ඉසීමෙන් පිරිසුදු කිරීම අඛණ්ඩව සිදුවන පැරණි සිරිතකි.

මෙම පවිත්‍ර කිරීම්වලින් පසුව සාම්ප්‍රදායිකව සකස් කළ බුද්ධ පූජාව ගෞරවාන්විත පුද පෙරහරක් මගින් මලුව වටා තෙවරක් වැඩම කරවා ගෙන විත් ශී‍්‍ර පාද වහන්සේ අබියස තැන්පත් කෙරේ. දේව පූජාවද එබඳුම පූජා පෙරහරක් මගින් වැඩමවා සමන් දේවාලයෙහි තැන්පත් කරයි. සැදැහැවත්නට වන්දනාව සඳහා දොරටු විවර වනුයේ මෙම සියලු පූජාවන් හා චාරිත්‍රවිධි පැවැත්වීමෙන් පසුවයි. ශී‍්‍ර පාදස්ථානයෙහි ආගමික තේවාව භාරව සිටින භික්ෂූන් වහන්සේ දෛනිකව උදේ සවස ශී‍්‍ර පාද වහන්සේ අබියස සහ සමන් දේවාලය තුළ සෙත් පිරිත් දේශනා කරති. කපුරාළවරුන් ගේ යාතිකාවන්ද සිරිත් පරිදි පැවැත්වේ.