බෞද්ධ ආර්ථික දර්ශනය:   

සැප ගෙනදෙන දැහැමි ධනය

කොළඹ විශ්වවිද්‍යාලයේ
පාලි හා බෞද්ධ අධ්‍යයන අංශයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය
රාජකීය පණ්ඩිත
උඩුහාවර ආනන්ද හිමි

බුදුරදුන්ගේ ඉගැන්වීම පරලොව දියුණුව පමණක් අරමුණු කරගත් එකක් ලෙස සිතන අය සිටිති. ඒ අයගේ ආකල්පය වන්නේ දුක පිළිබඳ අවධාරණය කරන ආගමකින් මෙලොව සැප පිණිස හේතුවන කිසිවක් නූගන්වන බවයි. සැබැවින්ම බුදුරදුන්ගේ කේන්ද්‍රීය ඉගැන්වීම වන්නේ දුක හා එයින් මිදෙන මග පැහැදිලි කිරීමයි. එය බුදුරජාණන් වහන්සේ නිතරම අවධාරණය කළ සේක.

එහෙත් කාලයත් සමඟ උන්වහන්සේගේ ධර්මයට සවන් යොමුකිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් විශාල ගිහි අනුගාමිකයන් පිරිසක් ඇති විය. මෙම පිරිසට අයත් සියලු දෙනාගේම ඒකායන අරමුණ වූයේ නිවන් අවබෝධ කිරීම නොවේ. ඔවුන්ගෙන් ඇතමෙකු නිවන් අරමුණු කරගෙන පූර්ණකාලීනව කටයුතු කළ අතර තව පිරිසක් පින් දහම් රැස්කරමින් සසර සැපවත් කරගැනීමට කටයුතු කළහ. එම පිරිසගේ අවශ්‍යතාව වූයේ සැපවත් ගිහි ජීවිතයක් ගත කිරීම සඳහා බුදුරදුන්ගේ සදාචාර ප්‍රතිපත්ති භාවිතයට ගැනීමයි. මෙම අරමුණ ඇතිව කටයුතු කළ ගිහි පිරිසේ සිටි අය අතරින් දීඝජානු කෝලිය පුත්‍රයා නම් කළ හැකිය. ඔහු බුදුරදුන් වෙත පැමිණ ඉල්ලා සිටියේ දෙලොව දියුණුව පිණිස හේතුවන ප්‍රතිපදාව පැහැදලි කරදෙන ලෙසයි. බුදුරජාණන් වහන්සේ ඔහුට දෙලොව පිණිස හේතුවන ගිහි ප්‍රතිපදාව කවරේදැයි පැහැදිලි කළ සේක. එම ගිහි ප්‍රතිපදාවට ආර්ථික සමෘද්ධිය පිණිස ඉවහල්වන ප්‍රතිපත්තිද ඇතුළත් වේ. මේ අනුව ආර්ථික සමෘද්ධිය පිණිස ඉවහල්වන සදාචාර ප්‍රතිපත්ති සමූහයක් බුදුරජාණන් වහන්සේ ගිහි සමාජයට හඳුන්වා දුන් සේක.

එම සදාචාරාත්මක ප්‍රතිපත්ති යටතේ දැහැමින් ධනය නිෂ්පාදනය කරන්නේ කෙසේද? (ධම්මේන භොගෙ හරියෙසති) එය පරිභෝජනය කරන්නේ කෙසේද, (අත්තානං සුඛෙති පීණෙති– එය කළමනාකරණය කරගන්නේ කෙසේද (සංවිභජති පුඤ්ඤානි කරොති) එය පරිභෝජනය කිරීමේදී ඇතිකරගත යුතු ආකල්ප සම්පත්තිය කුමක්ද? ආදී වශයෙන් ධන නිෂ්පාදනය හා පරිහරණ කිරීමට හා අදාළ ඉගැන්වීම් සමූහයක් ගිහි සමාජය සඳහා ඉදිරිපත් කර තිබේ. විමුක්තිය ඒකායන අරමුණ කරගත් පැවිදි සමාජයට භෞතික නොවන ආධ්‍යාත්මික ධනය වශයෙන් සැලකෙන සප්ත ආර්ය ධනය රැස්කළ යුතුයැයි අනුශාසනා කළහ. භෞතික ධනය එක්රැස් නොකරන පැවිද්දාගේ මූලික අවශ්‍යතා සැපයෙන්නේ ගිහි සමාජයෙන්ය. ගිහි සමාජය ධනය නිෂ්පාදනය නොකළහොත් ආධ්‍යාත්මික සමාජයේ පැවැත්ම අර්ථවත් නොවේ.

අනෙක් අතට ආධ්‍යාත්මික ධනය පදනම් කරගත් පැවිදි සමාජයෙන් ලැබෙන පූර්වාදර්ශය වන අල්පේච්ඡතාව සුභරතාව වැනි පරමාදර්ශයන් හේතුවෙන් ගිහි සමාජයට ධන නිෂ්පාදනයට අයත් දැහැමි පිළිවෙත පිළිබඳ අවබෝධයක් ලැබේ. කෙසේ වෙතත් බුදුරදුන්ගේ ඉගැන්වීම අනුව ධන නිෂ්පාදනය දැහැමින් සිදුකළ යුත්තක් වේ. (ධම්මේන භෝගේ පරියේසති) ධම්ම යන අතිශය ගැඹූරු අර්ථයකින් මෙන්ම විශේෂ අර්ථයකින් පිටක ග්‍රන්ථවල භාවිතා වේ. බුදුසමයට අනුව ධම්ම යන්න යම් වචනයකට හෝ සංකල්පයකට මුලින් හෝ අගින් යෙදුන විට එයින් විශේෂ අර්ථයක් ඉදිරිපත් වෙයි. භොගේ පරියෙසති යන්නෙහි මූලික අර්ථය ධන සම්පත් සෙවීම යන්නයි. එසේ කීවිට එයින් කවර ආකාරයේ හෝ ධනය සෙවීමක් අදහස් වේ. එහෙත් ධම්ම යන්න එයට එක්කළ විට එයින් ධාර්මික ධනෝපාර්ජන ක්‍රමය පමණක් අදහස් වේ. ඒ අනුව බුදුරදුන්ගේ ඇගයීමට ලක්වන්නේ දැහැමින් ධනය ඉපැයිය හැකි මාර්ග පමණි. දැහැමි ක්‍රමයකින් මෙපමණ ප්‍රමාණයක් ඉපැයිය යුතුයැයිද සීමාවක් දක්වා නැත. ගිහි බෞද්ධයාට දැහැමි ක්‍රමයකින් උපරිම ලෙස ධනය ඉපැයිය හැකිය. වෙනත් ආකාරයකින් පවසන්නේ නම් ගිහි බෞද්ධයාට ධනය ඉපැයීමට කිසිදු තහංචියක් පනවා නැත. එහෙත් එය ධාර්මිකව කළ යුතුය යන කොන්දේසිය බුදුසමයෙන් හඳුන්වා දී තිබේ. ඒ අනුව ධනය ඉපැයීම දැහැමි ක්‍රමයක් උපයෝගී කරගෙන කළ යුතුය යන්න බුදුසමයේ පිළිගැනීමයි.

දැහැමි ක්‍රමයකින් තොරව වැරදි පිළිවෙතකින් ධනය ඉපැයීම ගිහි බෞද්ධ ප්‍රතිපදාව අනුව වරදකි. ගිහි සැප හා පැවිදි සැප යනුවෙන් සැප වර්ග දෙකක් පිළිබඳ දහමෙහි සඳහන් වේ. ගිහි ජීවිතයෙන් අපේක්ෂිත සැපය සඳහා ධනය අත්‍යාවශ්‍ය වේ . ප්‍රමාණවත් ධනයක් නොමැති තැන ගිහි සැපතක් අපේක්ෂා කළ නොහැකිය. මෙනිසා දිළිඳුබව ගිහි ජීවිතයට දුකක් බව බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළහ. ඒ අනුව බුදුසමය ආධ්‍යාත්මික මෙන්ම භෞතික අංශයෙන්ද ඇතිවෙන දිළිඳුකම පිටුදකින ඉගැන්වීමකි. බුදුසමය ආධ්‍යාත්මික ධනය මෙන්ම භෞතික ධනයත් අගයකොට සලකනු ලැබේ.මෙම පසුබිම යටතේ බුදුසමය ආර්ථික සමෘද්ධිය ඇතිකරගැනීමට අවශ්‍ය මගපෙන්වීම මැනවින් ලබාදෙයි. ධනය ඉපැයීම හා පරිහරණය පිළිබඳ බුදුරදුන් විසින් නොයෙක් පුද්ගලයන් අරභයා කළ දේශනා එක්රැස්කළ විට බෞද්ධ ආර්ථික දර්ශනයක් සකස්කරගත හැකිවේ. ඒ සියල්ල සදාචාරාත්මක පදනමකින් යුක්තව ඉදිරිපත්කර තිබීම බෞද්ධ ආර්ථික දර්ශනයේ සුවිශේෂී ලක්ෂණයයි.

සදාචාරාත්මක පදනමකින් තොරව සොයා සපයාගන්නා ධනය අදහැමි ධනයක් ලෙස අර්ථකථනය කෙරේ. ධම්මපදයේ දැක්වෙන පරදි නුවණැති පුද්ගලයා තමා නිසාවත්, අනුන් නිසාවත් පව්කම් නොකරන්නේය. එසේම අධාර්මික ක්‍රමයකින් ලැබෙන ධනයද රටද සමෘද්ධියද කිසිවිටෙකත් කැමැති නොවෙන්නේය.ඒ අනුව අධර්මයෙන් ලබන සමෘද්ධියක් බුදුසමයෙන් අගය කරනු නොලැබේ. බුදුසමයෙන් අගයන්නේ ධාර්මිකව ලබන සමෘද්ධියයි. එහෙත් එය පහසු කටයුත්තක් නොවන බව බුදුසමයේ පිළිගැනීමයි.අධාර්මික ක්‍රම මගින් ඉක්මනින් පොහොසත් විය හැකිය. ධම්මපදයේ වෙනත් ගාථාවක දැක්වෙන පරිදි පවට ලජ්ජා භය නැති කපුටෙකු මෙන් ගසා කෑමෙහි දක්ෂ පුද්ගලයාට පහසුවෙන් ජීවත් විය හැකි වුවත් එය කිලිටි ජීවිතයක් ලෙස සලකනු ලැබේ.අධර්මයෙන් ධනය සෙවීම පහසු කටයුත්තක් වුවද එය භුක්ති විඳීමේදී සැබෑ සුවයක් හා ආශ්වාදයක් ලැබිය නොහැකිය. අධර්මයෙන් ධනය උපයාගත් පුද්ලයාගේ හෘදය සාක්ෂිය විසින් නිතර ප්‍රශ්න කරනු ලැබීම හේතුවෙන් ඔහුට මානසික වශයෙන් නිදහසක් හෝ සතුටක් භුක්තිවිඳිය නොහැකිය. පුද්ගලයා විසින් සිදුකළ පාප කර්මයේ බලපෑමෙන් කෙසේවත් ඔහුට නිදහස් විය නොහැකිය.කල්ගත වී නමුත් එහි විපාක විඳීමට සිදුවෙයි. අධර්මයෙන් ධනය සොයාගෙන සමෘද්ධිමත් වූ පුද්ගලයන් පසුකලෙක එහි විපාක වශයෙන් පීඩාවට පත්වන ආකාරය එදිනෙදා සිදුවීම්වලින් තහවුරු කරගත හැකිවේ.

අල්ලසින්, දූෂණයෙන් හා අයථා ක්‍රම මගින් දිනාගත් කීර්තිය හා සමෘද්ධිමත්බව දීර්ඝ කාලීන එකක් නොවේ. එය කෙටිකලකින්ම අවසන් විය හැකිය. එහෙත් සෙමින් යන ගමනට දීර්ඝ කාලීන පැවැත්මක් තිබේ. බුදුසමයෙන් ඉගැන්වෙන දැහැමින් ධනය ඉපැයීම සෙමින් සිදුවන්නකි. සිඟාලෝවාද සූත්‍රයෙහි පෙන්වා දෙන්නේ බඹරෙකු මල නොතලා රොන් ගන්නාක් මෙන් සමාජයට හා පරිසරයට හානි නොකර ධනය උපයන පුද්ගලයාගේ එම ධනය තුඹසක් වැඩෙන්නාක් මෙන් වර්ධනයට පත්වන බවයි. තුඹසක් නිර්මාණය කරන වේයා එය එක් දිනකින් නිමා නොකරයි. ඒ සඳහා දිගු කලක් ගත කරයි. මෙය තුඹසක් නිරීක්ෂණය කිරීමෙන් වටහා ගත හැකිවේ. එහෙත් එසේ දිගු කලක් තිස්සේ ගොඩ නගන තුඹස ශක්තිමත් එකකි. එය ශක්තිමත් පදනමකින් යුක්ත වේ. එසේම බෞද්ධ සදාචාර ප්‍රතිපදාව අනුව දැහැමි පිළිවෙතක පිහිටා සෙමින් ධනය සොය සපයා ගන්නා පුද්ගලයාගේ සමෘද්ධිමත් ජීවිතය ශක්තිමත් එකකි. එය පහසුවෙන් විනාශ කළ නොහැකිය. බෞද්ධ ප්‍රතිපදාව අනුව බෞද්ධයෙකුට ලොව ප්‍රධානතම ධනවතා බවට පත්විය හැකිය.

බුදුන්සරණ යන ගිහි ශ්‍රාවකයෙකු තමන් ආර්ථික වශයෙන් දිළිඳු යැයි පවසන්නේ නම් එය බුදුරදුන්ගේ ධර්මයට කරන නිගාවක් වේ. ලොව අනෙකුත් ජාතීන්ට මෙන්ම ආගමිකයන් අබිබවා ආර්ථික වශයෙන් සමෘද්ධිමත් ජීවිතයක් හා රටක් නිර්මාණය කිරීමට බුදුරදුන්ගේ මගපෙන්වීම ප්‍රමාණවත් වේ. එබැවින් නුවණැති බෞද්ධයන් මේ පිළිබද දීර්ඝ වශයෙන් කල්පනා කළ යුතුවේ. අදින් ආරම්භ කෙරෙන මෙම ලිපි පෙළ යටතේ බෞද්ධ ආර්ථික දර්ශනයේ අන්තර්ගත කරුණු පිළිවෙළින් සාකච්ඡා කිරීමට බලාපොරොත්තු වේ.