සම්බුදු පහස ලද මියුගුණ මහා වෙහෙර
 පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලයේ
ඉතිහාස අධ්‍යයන අංශයේ
මහාචාර්ය
හඟුරන්කෙත ධීරානන්ද හිමි
වසර සිය ගණනක් මුළුල්ලේ බෞද්ධ ජනතාවගේ වන්දනීයත්වයට හා පූජනීයත්වයට පත් වූ ශ්‍රී
ලංකාවේ බෞද්ධ ඉතිහාසය කියැවෙන හා ලියන සැමගේ පළමු අවධානය දිනාගත් මහියංගණ පුදබිම
හෙවත් මහියංගණයේ ඵෙතිහාසිකත්වය සාහිත්‍යයික මූලාශ්‍රයන්ට අනුව ක්‍රිස්තු පූර්ව
සයවැනි සියවසට සීමා වූවද පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂිවලට අනුව ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගය
දක්වා ඈත අවධියකට සම්බන්ධ බවට සාක්ෂි ශේෂව තිබේ.
 මහවැලි ගං නිම්නය ශ්‍රී ලංකාවේ මුල් ජනාවාස බිහි වූ එක් කලාපයක් ලෙසින් හඳුනාගත
හැකිවන අතර එහි එක් ජීවමාන සාධකයක් ලෙසින් ආදිවාසීන්ගේ නිජබිම් කලාපයක් සේ අද දක්වා
මහියංගණයට සුවිශේෂත්වයක් හිමිව තිබේ. උත්තරවිහාරට්ඨ කථාවෙන් උපුටාගත් කොටසක් මුල්
කොට කරන විවරණයකින්ද වංසත්ථප්පකාසිනිය විජය ලක්දිවට පැමිණෙන අවධියේදී ද ජුතින්දර
නම් යක්ෂයකු මෙම ප්‍රදේශය පාලනය කළ බව දක්වයි. ජුතින්දර යනු යක්ෂයකුට වඩා යක්ෂයන්
විශ්වාස කළ ගෝත්‍රික නායකයෙකු ලෙසින් සැලකීම වඩාත් උචිතය.
ශ්‍රී ලාංකේය වංසකථාවනට අනුව බුදුරදුන්ගේ පහස ලද පළමු ලක්දිව භූමිකලාපය ලෙසින්
මහියංගණය දක්වා ඇති අතරම උන්වහන්සේගේ පළමු කේශධාතු නිදන් කොට මෙරට ඉදිකළ ප්‍රථම
සත්රියන් ස්තූපය පිහිටි ප්‍රදේශය ලෙසින් මෙන්ම ස්තූප කලාව ශ්‍රී ලංකාවට හඳුන්වා
දුන් ප්‍රදේශය ලෙසින්ද අතීතයේ සිට බෞද්ධ ජනතාවගේ ප්‍රසාදයට ලක්ව තිබේ. එමෙන්ම සරභු
මහරහතන් වහන්සේ විසින් බුදුරදුන්ගේ ආදාහන සෑයෙන් ලබාගත් ගී‍්‍රවා ධාතුව නිදන් කොට
පළමු මහියංගණ ස්තූපය දහඅට රියනක් කොට ගොඩනංවන ලද බවද වංසකථාව දක්වන තොරතුරෙන් මෙම
පින් බිමේ ඓතිහාසිකත්වය තවදුරටත් ඉස්මතු කොට තිබේ. බුදුරදුන්ගේ පළමු ශ්‍රී
ලංකාගමනයේ දී දිවයිනට රැකවරණ පිණිස පිරිත් දේශනා කොට මහියංගණ ථූපය පිහිටන ස්ථානයෙහි
සමාධියට සමවැද එහි රැස් වූ දේව සමූහයාට දෘෂ්ට ධර්ම සම්පරායික අර්ථයන් ප්‍රකාශවන්නා
වූ ඔවුන්ට යෝග්‍ය වූ ධර්මදේශනාවක් කළ බව වංසත්ථප්පකාසිනීය දක්වයි.
බුද්ධත්වයෙන් නවවැනි මස එළැඹි දුරුතු පුරපසළොස්වක් දින යක්ෂ ගෝත්‍රික පිරිස් දමනය
කොට මිනිස් වාසයට සුදුසු බිමක් බවට පත්කිරීමේ අරමුණින් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ප්‍රථම
ලංකාගමනයේ දී මහියංගණයට වැඩම කළ බව මහාවංසය දක්වයි. මිණිපේ සෙල් ලිපිය ද මේ බව සනාථ
කොට ඇත.
ගංගා නදී නිම්නයේ පිහිටි තුන්යොදුනක් දිග් වූ එක් යොදුනක් පළල් වූ මහානාග නමින්
හැඳින් වූ මෙම බිම්කඩ මහියංගණය නමින් එවකට හැඳින් වූ බව පැහැදිලි කරුණකි. එමෙන්ම
දීපවංසය මහියපොක්ඛල නමින් මහියංගණය හඳුන්වා තිබේ. පසුව “මනිපොද’ ‘මණිභේද’ වැනි නාම
වලින්ද මිණිපේ සහ ඒ ආශි‍්‍රත කලාපයම හඳුන්වා ඇති බව හත්ථවනගල්ල විහාර වංශයෙන් පෙනේ.
එමෙන්ම මිණිබේ වේරමිණිබේ යන නාමවලින්ද එම ප්‍රදේශය හඳුන්වා තිබේ. මහනුවර අවධියේ සිට
ව්‍යවහාරයට පත් බිම් තැන්න යන්නද මහිඅංගණ යන පද දෙකින් නිරූපිත වදනක් ලෙසින් සැලකෙන
අතර සොරබොර ලේඛනයට අනුව සහ වංසකථාවට අනුවද මියුගුණ යන නමින් අනුරාධපුර යුගයේ අවසන්
භාගයේ සිට මහියංගණය වඩාත් ජනතාව අතර ප්‍රචලිතව පැවැති බව පැහැදිලිය.
ඓතිහාසික සිද්ධීන්වල අනුපිළිවෙල හා එහි වටිනාකම් ද යම් ස්ථානයක් පිළිබඳ ඇගයීමේ දී
ඉතිහාසය හා පුරාවිද්‍යාවේ දී වැදගත් වේ. බුදුන් වහන්සේගේ ලංකාගමනය හා මහියංගණයේ
ඓතිහාසිකත්වය වඩාත් ඉස්මතු වන අතරම බුදුන්වහන්සේගෙන් තිසරණගත වූ පළමු ශ්‍රී ලාංකේය
පිරිසද බිහිවනුයේ මහියංගණ භූමිය තුළදීම වීම ශාසනික වශයෙන් වැදගත් කරුණකි. ලක්දිව දී
පළමුවෙන් තිසරණ සරණ ගිය පුද්ගලයා ලෙසින් සුමණ සමන් දෙවියන් ඉතිහාසගත ගත වන අතර
ඔහුගේ ඉල්ලීම මත දුන් කේශධාතු මේ භූමිය තුළ නිදන් කිරීම තුළින් ස්තූප නිර්මාණයේ මුල
අවස්ථාව එලි දක්වන ස්ථානය ලෙසින්ද මහියංගණයට සුවිශේෂත්වයක් හිමිව ඇත. ඉඳුනිල්
මැණිකෙන් සමන් දෙවියන් විසින් එම ස්තූපය බුදුරදුන් වැඩ සිටි ස්ථානයේම නිමවන ලද බව
මහාවංසය හා පූජාවලිය දක්වන අතර ධාතුවංසයෙන් එම කරුණ තවදුරටත් තහවුරු කෙරෙයි. නමුත්
රාජාවලිය රනින් කළ තූපයක කේශධාතු නිදන් කළ බව දක්වයි.
සරභු හිමියන් විසින් බුදුරදුන්ගේ ආදාහන සෑයෙන් ගෙනෙන ලද ගී‍්‍රවා ධාතුවද දහ අටරියන්
උස්වන ලෙසට නිමවන ලද ස්තූපයක නිධන් කළ බව වංසකථා දැක්වීමෙන් මහියංගණ ස්තූපය කෙරෙහි
ප්‍රාග් මහින්ද යුගයේ සිට පැවැති විශ්වසනීයත්වය කවරාකාර දැයි සිතිය හැකිය. මෙහි
ග්‍රීවා ධාතුව තැම්පත් කරන අවස්ථාවේ ‘මේදවණ්ණ පාෂාණ’ නම් ගල් විශේෂයන් ගෙන එන ලද
සීවලී හා සුමන නම් ඍද්ධිමත් කුඩා සාමණේර දෙනමක් ගැන වංසත්ථප්පකාසීනිය දක්වයි.
එමෙන්ම ස්තුප නිර්මාණයේ හා එහි විකාශනයේ මුල් අවස්ථාවන්හි පැවැති සුවිශේෂත්වය ද එහි
දී මතු කෙරේ. බුරුම රට මහා විජිතාවි නම් තෙරුන් විසින් බුරුම අක්ෂරයෙන් රචිත
වාචකොපදෙසටීකාවේ මහමෙර මුදුනේ පිහිටි සිළුමිණ සෑය මෙන් ලෝකයේ ප්‍රකට මහියංගණ නම්
චෛත්‍ය පිළිබඳව වර්ණනාවක් කර තිබේ. මෙම මුල් ස්තූප පසුකාලීනව ස්තූපවල තාක්ෂණික
පාර්ශ්වය හා සංසන්දනයට අපහසු වුවද දේශීය ස්තූප සම්ප්‍රදායක් මෙරට මහින්දාගමනයට
පූර්වයේ සිටම පැවැතියේය යන අදහසම මතු කිරීමට මෙම සාධක වැදගත් වේ.
බුදුසසුන ශ්‍රී ලංකාව තුළ පිහිටුවීමෙන් අනතුරුව මහියංගණය බෞද්ධ පුජනීය ස්ථානයක්
ලෙසින් වඩාත් වර්ධනීය පියවර රැසක් ඉදිරියට තබනු පෙනේ. දේවානම්පියතිස්ස සමය තුළදීම
ඔහු සොහොයුරු උද්ධ චුල්ලාභය කුමරු මහියංගණ ස්තූපය රියන් තිස්දෙකක් කොට බඳවන ලද බව
වංසකථාව දක්වන අතර මිහිඳු හිමියන්ගේ ඉල්ලීමකට අනුව දේවානම්පියතිස්ස රජු විසින් මෙම
ස්තූපය රියන් දෙතිසක් කොට බඳවන ලද බව රාජාවලිය කියයි. එසේම ශ්‍රී ලංකාවට වැඩම කරනු
ලැබූ ශ්‍රී මහාබෝධියෙන් හටගත් දෙතිස් ඵල මහාබෝධින්ගෙන් එක් ශාඛාවක් මහියංගණයේ රෝපණය
කිරීමත් සමඟ තවදුරටත් මහියංගනය පින්බිමක් ලෙසින් බෞද්ධ ජනතාවගේ ආකර්ශනීයත්ව දිනා
ගැනීමට සමත් විය.
එමෙන්ම මහියංගණය හා ඒ ආශි‍්‍රත කලාපයේ බෞද්ධ පුනරුදයක් ක්‍රිස්තු පූර්ව යුගයේ
තෙවැනි සියවසේ සිටම පැවැති බවට සාක්ෂි රැසක් ලෙන් ලිපි ඇසුරෙන් පෙන්විය හැකිය.
ප්‍රාදේශීය පාලකයෙකු ලෙසින් දැක්විය හැකි ශිවරජ විසින් භික්ෂූන් විෂයෙහි කළ ලෙන්
රැසක් මහියංගණ ස්තූපයට දකුණින් සැතපුම් දහයක් පමණ දුරින් පිහිටි ඔලගංගලින් හමුවේ.
ප්‍රාදේශීයව විසූ ‘පරුමක, බත, ගමික,ආචරිය’ වැනි විරුද දරන පුද්ගලයින් විසින්
භික්ෂූන් විෂයෙහි පූජා කළ ලෙන් රැසක් පිළිබඳ තොරතුරු මාවරගලින් හමුව ඇත.
නවලාර්කුලමින්ද ලිපි කීපයක් හමුව පැවැතීම භික්ෂූන් මෙම ප්‍රදේශවල විසූ බවට බෞද්ධාගම
ක්‍රිස්තු පූර්ව යුගයේම මෙම කලාපය තුළ පැතිර තිබූ බවට සාක්ෂි ලෙසින් පෙන්වාදිය
හැකිවේ.
දුට්ඨගාමණී රජු දවස මහියංගණ හා ආශි‍්‍රත කලාපය වඩාත් සුවිශේෂී භුමියක් ලෙසින්
ඉතිහාසගතය. දුට්ඨගාමනී සිය සටන් ව්‍යාපාර එළාරට එරෙහිව ආරම්භ කළ ස්ථානයක් ලෙසින්ද
මහියංගණය ප්‍රදේශය සැලකේ. එවකට ඡත්ත නම් දමිළයකුගේ පාලනයට මහියංගණය යටත්ව තිබු අතර
එම ග්‍රහණයෙන් මෙම පින් බිම මුදාගැනීමේ ගෞරවය දුට්ඨගාමණීට නිතැතින්ම හිමිවේ.
දුට්ටගාමනී රජු මහියංගණ ප්‍රදේශයේ වසර ගණනක් නැවැතී සිටි බවත් ඔහු විසින් මහියංගණ
ස්තූපය රියන් අසූවක් කොට බඳවමින් එහි අනෙකුත් ප්‍රතිසංස්කරණයන් නිමවා මෙම බෞද්ධ
පුණ්‍යභූමියේ ගෞරවය හා සුරක්ෂිත බව තහවුරු කොට ඇත.
සොරබොර වැවද එම කාලය තුළදීම නිමවන ලද බව ජනශ්‍රැතියේ දැක්වේ. එම වැව අසල ඇති නටබුන්
පිරික්සු බ්‍රොහියර් මහතා ඒවා දුට්ඨගාමිණී රජුගේ මාලිගයේ නටබුන් විය හැකියැයි
අනුමාන කරන මුත් එම අදහස සනාථ කරලීමට වෙනත් සාධක විරලය.
මෙම ලිපියෙහි තවත් කොටසක් පෙබරවාරි 01 වනදා දුරුතු අව අටවක පෝදා පත්‍රයේ පළවේ |
පසෙලාස්වක
අව
අටවක
අමාවක
පුර
අටවක