තනිව ගමන් යන සිත

බෙලිහුල්ඔය සීලසමාහිත යෝගාශ‍්‍රමවාසී,
රාජකීය පණ්ඩිත, ත‍්‍රිපිටක විශාරද,
කන්දෙගෙදර ධීරානන්ද හිමි

"ඉතා දුබල කයක් ඇත්තෙකුට නැඟී සිටීමට යමක උපකාරයක් අවශ්‍ය සේම සිතක් උපදින කල, ඊට එල්බ සිටීමට ද අරමුණක් අත්‍යවශ්‍ය ය. ඒ අරමුණ අතීත, වර්තමාන හෝ අනාගත රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්මයක් විය හැක,

සැවැත්නුවර දෙව්රම් වන අරණ නම් වීතරාගී මුනිවරුන්ගෙන් පරම පිවිතුරු බවට පත් අසම වූ පින් බිමකි. ලොව්තුරු බුදුරදුන් ප‍්‍රමුඛ සමාසීති මහා සව්වන්ගේත් අපරිමිත නිකෙලෙස් මහ රහතුන්ගේත් නිරතුරු සිරිපා පහස විඳි අන්‍ය එබඳු තැනක් තිලොවග කොතැනකවත් නැත. රාගයෙන් උණුවෙමින් ද්වේෂයෙන් පිිලිස්සෙමින් උදෑසනක දෙව්රමට පැමිණියෝ, හිරු දැක පිපී පහන් වන පියුම් සෙයින් අංගීරස බුදුරදුන්ගේ මුව කමල් දෙස නෙත් අයා බැලූම් මාත‍්‍රයෙන් ස්වකීය හද සන්තාන සනහා ගත්හ.

බුදුසිරි මුවම`ඩල විවරකොට දෙසා වදහළ බණ පද සිත් යොමා අසමින් දිවිම`ග ඝනඳුරු පහකොට නැණ පහන් දල්වා ගත්හ. මිථ්‍යා අධර්ම ප‍්‍රතිපදාවන් තුළ ඇති හිස්බව පසක් කොට, එහි ඇති බියකුරු ආදීනව හඳුනා ගත්හ. සම්‍යක් ධර්ම ප‍්‍රතිපදාව තුළ ඇති අම මිහිර දෙසවනින් විඳගනිමින් සසර හිම් තෙක් අපා ම`ගට වූ, දුකම උරුම කර දෙන ද්වාරයන් සියල්ල අගුළු ලා වසා දැමූහ.

එ නිසාම භික්ෂු - භික්ෂුණී, උපාසක - උපාසිකා සිව්වනක් පිරිසගේම සදහම් පවස් නිවාලූ අමා පැන් තොටක් වෙමින් දෙව් මිනිසුන්ගෙන් නොසිස් පින් බිමක්ව දිවා ? විරාජමාන විය. එසේ බුදුරදුන්ගෙන් බණ ඇසූ එක් කුල දරුවාණ කෙනෙක් ”බණ වූ පරිදි පිළිපැදීම නම් ගිහිව සිට උගහට ය. එනිසා අපමණ කම්කටොළු ඇති නිස්සාර ගිහි ජීවිතය දුගඳ හමන අසුචි පි`ඩක් මෙන් පිළිකුල් කොට, හිස් අහස මෙන් නිවන් ම`ගට කිසිත් බාධා නැති සුවඳ හමන සඳුන් කල්කයක් බඳු පැවිදි දිවියෙන් ගත - සිත සැරසීම වටනේ ය” යැයි ගිහි ගෙයි කලකිරිණ. බුදුරදුන් අබිමුවින් පැවිදි හා මහලූ පැවිදි බව ලබා සංඝරක්ඛිත නමින් ප‍්‍රකටව සසුනඹර පුන් සඳක් වෙමින් නොබෝ කලෙකින්ම අර්හත් ඵල ලැබූ සේක.

කලක් ඇවෑමෙන් උන්වහන්සේ සමීපයෙහි ගිහිකල තම බෑනණු පුත‍්‍රයෙක් ද පැවිදි විය. එහෙයින්ම හෙතෙම භාගිනෙය්‍ය සංඝරක්ඛිත නම් වූයේ ය. මැනවින් ඇදුරුවත් උපාධ්‍යාය වත් සිදුකරමින් විසි අවුරුදු වන තෙක්ම තම මයිලණුවන් වහන්සේ සමීපයේම විසූයේ ය. සුදුසු වයසේදී උපසපන් සිල් ලබා, කලක් ගත කොට එක් ගම් සෙනසුනක වස් එළඹුණේ ය. සුවසේ වස් තුන් මස් ගෙවා ඒ අවසන සත් රියන් හා අට රියන් වස්සාවාසික සළු දෙකක් ද ලැබ අට රියන් ඉණකඩ තම උපාධ්‍යායන් වහන්සේට දීමට සිත් විය.

වස් නිමවා තෙරුන් වහන්සේ වැඩසිටි අරමට යන අතරතුර පි`ඩු සි`ගා වැඩම කොට ආරාමයට පිවිස පුරුදු සෙයින්ම උපාධ්‍යාය වත් සිදු කළේ ය. සසුන් දිවියේ තම මව්පියන් බඳුව සලකමින්, තෙරුන් වහන්සේ දහවල් වැඩහිඳින තැන් ඇමඳ පා දෝනා පැන් සපයා අසුන් සකසා පෙර ම`ග බලා වැඩ සිටියේ ය. ඉදිරිම`ග වඩිනා තෙරුන් දැක පෙරම`ගට ගොස් පාත‍්‍රා හා ස`ගල සිවුරු ආදරයෙන් පිළිගෙන අස්නේ වඩා හිඳුවා පවන් සලමින් වැළඳීමට පැන් පූජා කළේ ය. අනතුරු තමා සතු අටරියන් සළුව තෙරුන් ඇවටිලි කරනු ලැබුව ද උපුල් පතක වූ පිනි බිඳුවක් සෙයින් වස්තූන්හි ඇල්ම දුරුකොට විසූ රහත් තෙරණුවෝ එය ප‍්‍රතික්ෂේප කළහ. සද්ධිවිහාරික තෙරුන්ගේ සිත මහත් වික්ෂේපයට පත් විය. පවන් සලන අතරම කල්පනා සයුරේ හද නිමග්න විය. ”මම මුන්වහන්සේ ගේ පැනණු සිසු පුතණුවෙක්මි. එනමුත් මාගේ පුද ප`ඩුර නොගත් හෙයින් මාහට දැන් සසුනේ පිළිසරණක් නැත. සක්විති සුවහැර ඉඳුල් බත් බුදිනා සි`ගමනක් බඳු, පැවිදි සිවුරු හැරදමා ගිහි සුදු වස්ත‍්‍ර දැරීම මගේ ඉරණම යි. ගිහි වී අටරියන් වස්ත‍්‍රය විකුණා මුදල් උපයා එළුදෙනක ගෙන ඇය වදනා පැටවුන් විකුණා තවත් මුදලක් උපයන්නෙමි. ගිහිව එකලා මාසය දුෂ්කර හෙයින් අඹුවක ද සරණපාවා ගනිමි. ඇය වැ¥ පුතණුවන් ද කැටුව ගැලක නැගී සංඝරක්ඛිත මයිලණුවන් වහන්සේ වැඳීමට එන්නෙමි. අතරම`ගදී මව්ගේ ඇකයෙන් දරුවා ගිලිහී රියසක් මුල පතිත වන්නේ ය. එවිට දාරක වියෝවෙන් උපන් ශෝකාග්නියෙන් මහත් වියෝවෙන් උපන් ශෝකාග්නියෙන් මහත් සේ කෝපාවිෂ්ටව අතෙහි වූ කෙවිටෙන් බිරිඳට පහර දෙන්නෙමි.”

මෙසේ සිතා පවන් සලන තල්වැටෙන් මහ තෙරුන් වහන්සේගේ හිසට තදින් පහරක් දුන්නේය. තෙරණුවෝ පරසිත් දන්නා හෙයින් ”සංඝරක්ඛිත, අඹුවට පහරදිය නොහැකි හෙයින් මහලූ අපහට පහර දුන්නේ” දැයි විමසූය. ඒ අසා පියවි ලොවට එළඹ තවත් නම් සසුනෙහි සිටිනට නොහැකියි සිතා සිවුරු හරින්නට වහා නික්මුණේ ය. නමුත් බුදුරදුන්ගේ මහා කරුණා සෙවණේ සිසිලස විඳිනට සසර පින් තිබූ නිසා බුදු වදනක් අසා සත් අත් බවයකින් සසර දුක් නිවුමට ඒ ගමන නියම විය.

සිත නම් මකුළු හුයක දුරකුදු කිසිත් දිශාවකට ගමන් නොකරයි. එනමුත් සක්වළ ඉමත් පසුකොට ඉතා දුර අරමුණක් ගැනීමට මොහොතකුදු ගත නොකරයි. ඒ සිත උපන් මොහොතේ තවත් දෙවන සිතක් හට ගැන්මක් ද නැත. එය නිරුද්ධ වූ කලම අනන්තර සිතක් උපදියි. සිතක් දැක හඳුනා ගැනීමට රූප කායක් හෝ නිල් - රතු ආදී වර්ණයක් හෝ නැත. එනිසාම මේ අරූප ධර්මයක් වූ සිත දැක ගැනීම ඉතා දුෂ්කර වූ සියුම් කටයුත්තකි. පසිඳුරන්ට තදනුරූප අරමුණු මුණ නොගැසුණු කල හෘදය වස්තු රූපයෙහි කුළුඳුලක් පමණ ලේ ධාතුව ඇසුරු කොට මෙසේ සිත් උපදියි.

ඉතා දුබල කයක් ඇත්තෙකුට නැඟී සිටීමට යමක උපකාරයක් අවශ්‍ය සේම සිතක් උපදින කල, ඊට එල්බ සිටීමට ද අරමුණක් අත්‍යවශ්‍ය ය. ඒ අරමුණ අතීත, වර්තමාන හෝ අනාගත රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධර්මයක් විය හැක. සංඝරක්ඛිත පොඩි තෙරුන් මුලාවූයේ එවැනි නොපැමිණි අනාගතයක් අබිමුව සිතෙහි මායාවට හසුවීමෙනි. ඊට නිමිත්ත වූයේ මොහොතකට පෙර වූ සිදුවීමකි. නමුත් ඒ මොහොතකට පෙර අතීතයේ ඇසූ, දුටු, විඳි දේ හේතූන් නිසා පෙර නොතිබී උපන් බවත් අවශේෂයක් නැතිවම අනතුරුව නිරුද්ධ වූ බවත් නොදුටුවේ ය. එබඳු පරම සත්‍යයක් හඳුනා නොගැනීම නිසා ඒ හේතුකොට වර්තමාන මොහොතේ පසුතැවීමෙන් දුක්වන, සිත් උපදින නිරුද්ධ වන බව ද නොදුටුවේ ය.

නමුත් පරසිත් දමනා බුදුවදන් අසා කැඩපතෙහි පිළිබිඹුව බලා මුහුණ හඳුනන්නාක් සේ, විදසුන් නුවණින් තම සිත් විනිවිද දක්නට ඔබ සමත් වූ සේක. එනිසා සසර දුක් නිවුම මෙන්ම ජීවිත සැනසුම කැමැත්තන් විසින් ද මිරි`ගුවක් හඹායන ජීවිත ගමනේ මඳක් නතරව මෙම දහම් අරුත තම ජීවිතය තුළින් දක්නට උත්සාහ කළ යුතු ය. එයට උත්තම ප‍්‍රතිපත්ති පූජාවෙන් ලොව්තුරු බුදු සිරිපා කමල් අභිෂේක කිරීම වනු නොඅනුමාන ය.