උපන් අකුසලය ප්‍රහාණය කළ යුත්තේ කෙසේද?

ශාස්ත්‍රපති, රාජකීය පණ්ඩිත
කුකුල්පනේ සුදස්සී හිමි

බුදුදහමේදී අකුසල් ප්‍රහාණය සඳහා ක්‍රම දෙකක් දක්වනවා. එහිදී සතර සම්‍යක් ප්‍රධානයන්හි එක් කොටසක් ලෙසයි මේ උපන් අකුසල් ප්‍රහාණය දක්වා තිබෙන්නේ. මෙහිදී අකුසල් ප්‍රහාණය සඳහා බුදුරජාණන් වහන්සේ ක්‍රම දෙකක් අපට කියා දී තිබෙනවා. ඒ සමථය හා විදර්ශනා ක්‍රමයයි. භාවනාවේදීත් අපට කළයුතු ක්‍රම දෙකක් තිබෙනවා. ඒ අකුසල් දුරු කිරීම හා කුසල් වැඩීමයි. අකුසල් දුරු කිරීම හා කුසල් වැඩීමට මේ සමථ විදර්ශනා ක්‍රම දෙකම බුදුදහමේදී නිර්දේශ වෙනවා.

මෙහිදී අකුසල් ප්‍රහාණයට සමථ ක්‍රමය උදව් වෙන්නේ සමාධිය මුල්කරගෙන. යම්කිසි සමාධි භාවනාවක් තමන් ප්‍රගුණ කර තිබෙනවානම් ඒක උදව් කරගෙන අකුසලය ප්‍රහාණය කරන්න පුළුවන්. අප සිතමු තමන්ට යම් ද්වේශ සිතක් මතුවෙනවා. එසේ ද්වේෂශ ඇතිවෙලා ලෝභය මතුවෙලා තමන්ට යම් අවේගකාරි සිතක් මතුවෙලා එනවිට ඒ තැනැත්තාට පුළුවන්නම් කෝපය මතු වූ අරමුණ මෙනෙහි කරන්නේ නැතුව ඒ වෙනුවට මනැස සන්සුන් වන මෛත්‍රීයට හේතුවෙන යම් අරමුණක් මෙනෙහි කරන්න. එහෙම කරන්න පුළුවන් වෙන්නේ ඒ තැනැත්තා මෛත්‍රිය පුරුදු කර තිබුණොත් පමණයි. සමහර අය කෝපය ඇති වූ පුද්ගලයාටම මෛත්‍රී කරන්න උත්සාහ කරනවා. එහෙම උත්සාහ කිරීම එතරම් සාර්ථක නොවන්නේ කෝපය මතු වූ පුද්ගලයා පිළිබඳව මොන තත්ත්වයකින් මෛත්‍රිය වැඩුවත් ඒ පුද්ගලයා කෙරෙහි කෝපයම මතුවෙන්න පුළුවන් නිසා. මේවා කාලයක් තිස්සේ පුරුදු කළ විට තමයි එහි සාර්ථක ප්‍රථිඵල ලබාගත හැකි වෙන්නේ.

"ආඝාත පටිවිනය "සූත්‍රයේදී සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේ වදාළා යම් කෙනෙක් කෙරෙහි කෝපයක් ඇතිවුනාම ඒ තැනැත්තාගේ ගුණයක් සිහි කරන්න කියලා. කෝපය කියන්නේ අප අකැමැති සිද්ධියක් හෝ පුද්ගලයෙක් පිළිබඳව අපේ සිතේ ගැටීමයි. ඒක ගැන මතක්වන වාරයක් පාසා අපේ මනැස ගැටෙනවා. ඒ පුද්ගලයා තුළම අප පි‍්‍රයකරන, අප අගේ කරන, අප හොඳයි කියා අනුමත කරන යම්කිසි ගුණ තිබෙනවානම් දුර්ගුණය හිතනවා වෙනුවට ඒ හොඳ ගුණය ගැන හිතන්න කියනවා. එහෙම හිතන්න පටන් ගත්තට පස්සේ අකුසලය දුරු කරන්න පුළුවන්කමක් තිබෙනවා. ඔබත් එය ප්‍රායෝගිකව කර බලන්න. ඒ ගුණය ගැන හිතා සිත පහදවා ගැනීමට අපට පුළුවන්නම් එය සාර්ථකයි. කෝපය මතුවූ විට මෙත්සිත ඉදිරියට ගන්න පුළුවන් වෙන්නේ කලින් මෙත්තා භාවනාව හුරු පුරුදු කළ අයෙකුට පමණයි. එයටයි සමථ ක්‍රමය කියන්නේ. හැබැයි එහෙම කරන විට ඒ පුද්ගලයාට සමාධිය තමා මූලික වශයෙන් ප්‍රධාන වෙන්නේ. භාවනාව තුළින් ඔහු ඇතිකරගෙන තිබෙන ඒකග්‍රතාවය තුළින් ඒ අකුසලය යට කරන්න උදව් වෙනවා. නමුත් මේ හැම දෙයකම මූලික වෙන්නේ සිහිය යි. තමාගේ සන්තානයේ අකුසල මූලයක් ඇතිවෙලා තිබෙනවා කියලා දැනෙන්නේ නැත්නම් වැටහෙන්නේ නැත්නම් ඔහුට එය කරන්න බැහැ. අප හිතමු අපි නිකං ඉන්න වෙලාවට හිතනවා මෙත් සිත වැඩීම හොඳයි එය ක්‍රෝධය දුරු කරන්න හේතුවෙනවා කියලා. හැබැයි කෝපය මතුවූ වෙලාවට එය ප්‍රහාණය කරන්න දන්නේ නැහැ. එහෙම වෙන්නේ සිහිය පුරුදු කරලා නැති නිසා.

බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළා සියලුම භාවනා වලට සතිපට්ඨානය මූලිකයි කියා. සතිපට්ඨානය කියන්නේ සිහිය පිහිටුවා ගැනීමයි. සිහිය කියන්නේ අරමුණක් අල්ලා ගන්නේ නැතිව, කිඳා බසින්නේ නැතිව, ඒ අරමුණේ කොටස්කරුවෙකු වෙන්නේ නැතුව, ඒ අරමුණ බලන්න පුළුවන් හැකියාව තමයි සම්මා සතිය. අපේ මනෝභාවය දෙස පිටින් සිට බලන කෙනෙකුට වගේ බලන්න පුළුවන්නම් එහි කොටස්කාරයෙක් වෙන්නේ නැතුව එතැනයි සිහිය පිහිටන්නේ. මුලදී එය දුෂ්කර වුවත් ඒක පුහුණුකර ගත්තට පස්සේ අනෙකාගේ වුවත්, තමන්ගේ වුවත් එය සිහියෙන් දකින්නට පුළුවන්. අද අප කරන්නේ ඒකේ අනෙක් පැත්ත. කෙනෙකුට තුවාලයක් හැදිලා දුක් විඳිනවිට අපත් ඒ දුක අපේ කරගෙන භුක්ති විඳිනවා. ලේ දැක්කාම තමන් සිහිනැතිව වැටෙනවා. එහෙම වෙන්නේ අනෙකාගේ පීඩාව උපකල්පනය කරමින් තමන් භුක්ති විඳීමයි. එය ඉතා දුර්වල තත්ත්වයක්.

ඊළඟට මේ සිහිය ටිකක් කල් දියුණුකර ගන්නා විට අනෙකා දෙස සිහියෙන් බලන්න පුළුවන්. නමුත් තමන් දෙස සිහියෙන් බලන්න බැහැ. තව කාලයක් පුහුණු කරද්දී අනෙකා දෙසත් තමන් දෙසත් සිහියෙන් බලන්න පුළුවන් වෙනවා. එහෙම වෙන්නේ ඒ අරමුණුවල එල්බගන්නේ නැතුව, ගිලෙන්නේ නැතිව, කොටස්කරුවෙකු වෙන්නේ නැතුව අපට එළියේ සිට බලන්න පුළුවන් වීමයි. සමථ හෝ විදර්ශනා ලෙස අප දියුණු කලත් සමාධියෙන් හෝ ප්‍රඥාවෙන් අකුසල ධර්මයන් අප යටපත් කළත්, සිහිය මූලික වෙනවා. එහෙමනම් සියලුම අකුසල ක්‍රම උපායන් සතිය මුල්කොටගෙනයි පවතින්නේ. සියලුම කුසල් අරමුණක් සතිපට්ඨානය මුල්කරගෙනයි පවතින්නේ. ඒ නිසා සිය මූලික කොටගෙන යම් සමාධි භාවනාවක් පුහුණු කරලා තිබෙන කෙනෙකුට ආවේගය මතුවෙනවිට ඒක සමනය කරගන්න පුළුවන් වෙනවා. රාගය හෝ දැඩි තෘෂ්නාව ආදී මනෝභාවයක් මතුවෙන විට එය ප්‍රහාණය කරන්න කල්ඇතුව පුහුණු කරලා තිබෙනවානම් එය යොදාගන්න පුළුවන්. පුහුණු නොකරපු කෙනෙක් රාගය ප්‍රහාණය කරන්න පිළිකුල් සිහිකළොත් අසාර්ථක වෙන්න පුළුවන්. පංචස්කන්ධය මුල්කරගෙනම රාග සිත මතුවෙන්න පුළුවන්. කාලයක් තිස්සේ මනැස සන්සුන් වෙලාවක අසුභ භාවනාව කරලා පුරුදු කරලා තිබෙන කෙනා රාග සිත මතු වෙනවිට අසුභය සිහි කරලා සරාගි අරමුණ යටපත් කරගන්න පුළුවන්. රාග, ද්වේශ විතරක් නොවේ මෝහය පදනම් කරගෙනත් ඇතිවෙන විවිධ අකුසල ධර්මයන් ප්‍රහානය කරන්න අපට සමථ භාවනාව උදව් වෙනවා. රාග, ද්වේශ ගැන කථාකරනවිට අසුභය හා මෛත්‍රීය මූලික වෙනවා. බුද්ධානුස්සති, චාගානුස්සති, මූදිතාව, කරුණාව ආදි හැම භාවනාවක්ම උදව්කර කරගන්න පුළුවන්. අප මේ කථාකළේ සමථයක් ලෙස අකුසලය මැඩපවත්වන ආකාරය. ඔබ මතක තබාගත යුතුයි මෙහිදී අකුසලය අහෝසි වීමක් හෝ ප්‍රහාණය වීමක් නොවේ සිදුවෙන්නේ අකුසලය මතුනොවී තිබීම පමණයි.

යම්ිකිසි ආරම්මනයක් අල්ලාගෙනයි හොඳ නරක අප තුළින් ජනිත වෙන්නේ. යම් අරමුණක් පදනම් කරගෙන නැවත නැවත අකුසල් සිත හට ගන්නවානම් ඒ අරමුණ වෙනුවට වෙනත් අරමුණක් ගැන සිතන්න පටන් ගත්තට පස්සේ යහපත් අරමුණක් නිසා අකුසල් සිතිවිලි මතුවෙන්න පුළුවන්කමක් නැහැ. හොඳ සිතිවිලි මතුවෙලා උපන්නා වූ අකුසලය දුරුවෙනවා. නමුත් ඇත්තටම එහිදී සිදුවෙන්නේ සමනය කිරීමක් හෝ යටපත් කිරීමක් පමණයි. ඒ නිසයි එයට සමථය කියා කියන්නේ.

හේතුඵල වශයෙන් ලෝකය ගැන කථා කරනවිට බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළ කුසල් හෝ අකුසල් හේතු ප්‍රත්‍යයන්. හේතු ප්‍රත්‍යයන් දෙකක් තිබෙනවා. හේතු හා ප්‍රත්‍යය. හේතු කියන්නේ මූලකාය. ප්‍රත්‍ය කියන්නේ ඒකට උදව්වන කාරණය. දැන් මේ සමනය තුළින් අකුසල් දුරු කිරීමේදී අප භාවිතා කරන්නේ හේතුව වෙනස් කිරීමට නොවේ, ප්‍රත්‍ය වෙනස් කිරීමයි. ප්‍රත්‍ය වෙනස් කිරීම තුළින් හේතුව වෙනස් කරන්න යම් බලපෑමක් වෙනවා.

යම් කෙනෙක් වැරැද්දක් කළා. ඒ පුද්ගලයා ගැන හෝ ඒ වැරැද්ද ගැන අප හිත හිතා ඉන්නේ නැතුව ඒ පුද්ගලයාගේ හොඳ ගුණයක් සිහි කරනවා. නැත්නම් බුදුගුණයන්, දහම්- ගුණයන්,සඟ ගුණයක් සිහි කරනවා. දැන් අප කරලා තිබෙන්නේ අරමුණ වෙනස් කිරීමයි. හැබැයි හේතුව වෙන්නේ යම් කුසලයකට හෝ අකුසලයන්ට ප්‍රධාන වෙන්නේ තමාගේ මනෝභාවයයි.

අපේ මනෝභාවය පිරිසුදුනම් පමණයි හටගත් ක්ලේෂය දුරු කරන්නට පුළුවන් වෙන්නේ. අනෙකාගේ දුර්ගුණය හිතනකොට කෝපය මතුවෙනවා. යහපත හිතනකොට සිත සංසිදෙනවා. නමුත් නැවතත් දුර්ගුණය හිතනකොට සිත කෝපයට පත්වෙනවා. ඒ නිසා අරමුණ වෙනස් කිරීමෙන් අකුසල් වෙනස් කිරීම සමනය කිරීම බොහෝම තාවකාලිකයි. නැවත අර අකුසලය ජනිත කරන්න පුළුවන් මනෝභාවය මතුවුණොත් නැවත වතාවක් කෙලෙස් මතුවෙන්න පුළුවන්. මනෝභාවය වෙනස් කරන්නනම් තමාගේ සන්තානයෙහි ක්ලේශයන් යටපත් කරන්න ඕන. සතිය මුල්කරගෙන ප්‍රඥාව එතැන යෙදෙන්න ඕන. ප්‍රඥාව අවධිවෙන්නේ නිකම්ම නොවේ. එයටත් ක්‍රමයක් ඕන. ඒ තමා සතිපට්ඨාන සූත්‍රයේදී චිත්තානුපස්සනා සතිපට්ඨානයේදී කියාදෙන උපන් අකුසල් ප්‍රහාණය කරන ආකාරය.

ඉතිරි කොටස අධි ඇසළ (ජූලි 08) අවඅටවක පෝදා

නයනා නිල්මිණි