දිරියෙන් පිරිපුන් රීස් ඩේවිඩ්ස්

රොහාන් එල්. ජයතිලක

අපේ මුළු ජීවිතයම කැප වුණේ ඒකට යි .” මේ වැකිය තෝමස් විලියම් රීස් ඩේවිඩ්ස් (1843 - 1922 ) පඬිවරයාගේ මුවින් නිකුත් වූවකි. එයින් හර කොට කියවෙන්නේ, මූලික වශයෙන් හා පරිවර්තන ස්වරූපයෙන් පාලිභාෂා සාහිත්‍ය උරුමය බටහිර ලෝකයට දායාද කරලීමේලා තමන් විසින් ඉටු කරන ලද පුරෝගාමි මෙහෙවර ආවර්ජනය කරන ආකාරයයි. මේ ප්‍රකාශය තව දුරටත් එතුමන්ගේ සමානුපාතයෙන් කීර්තිමත් බිරිඳ වන පාලි භාෂා සාහිත්‍ය පණ්ඩිතධර කැරොලයින් ඒ.එෆ්. රීස් ඩේවිඩ්ස් (1857 - 1942) මැතිනියගේ පහත දැක්වෙන උද්ධෘතයෙන් පැහැදිලිවෙයි.

“අතීත මතකය සමඟ බැඳී නිදන්ගත සම්පත් හෝ අත්දුටු ශක්තිය සහ උපක්‍රම පිළිබඳ නව පුනරුදය හෙළි කර ගෙන කරන විමර්ශනයේදී, එය සිය කාලය හා ශ්‍රමය අපතේ යෑමක් ලෙස කල් තබා තීරණය කරන්නට ගවේෂකයාට සහ පර්යේෂකයාට නොහැකිය. දිගින් දිගට විනිවිද යෑම සහ වඩ වඩාත් පර්යේෂණය ද, එය සත්‍යයක් වන බව ඔප්පු කරනු ඇත. එහෙත් ඒ හේතුවෙන් ස්වේච්ඡා පුරෝගාමි ව්‍යාපාරයක් අත් හැර දැමිය යුතු යැ යි තිරසරව සහතික කළ හැක්කේ කාට ද? රීස් ඩේවිඩ්ස් “ අපේ මුළු ජීවිතය ම කැප වුණේ ඒකට යි “ කීවේ එසේ සහතික කළ නොහැකි හෙයිනි”

ආර්. සී. චිල්ඩර්ස් මෙන් රීස් ඩේවිඩ්ස් ද ඉංගිරිසි දෙව්ගැති වරයකුගේ පුතෙකි. 21 වැනි වියේ සිටි හෙතෙම ලංකා සිවිල් සේවාවට බැඳී 1864 දී මෙරටට පැමිණියේය. චිල්ඩර්ස්ගෙන් පසු ආණ්ඩුකාරයාගේ පෞද්ගලික ලේකම් ලෙස ඔහුගේ සේවා කාලය වසර තුනක් විය. වැඩ බලන ආණ්ඩුකාර මේජර් ජනරාල් ටෙරන්ස් ඕබ්‍රියන් හා ආණ්ඩුකාර සර් හර්කියුලස් රොබින්සන් (පසුව රෝස්මිඩ් සාමි ) යටතේත් ඔහු සේවාව කළේය . හෙතෙම සිය විභාග සඳහා යාත්‍රාමුල්ලේ ධම්මාරාම හිමියන්ගෙන් සිංහලත්, සිවිල් සේවාවේ ආධුනිකයන් සඳහා වූ අනිවාර්ය විභාග වලට අදාළ ශ්‍රී ලංකා සංස්කෘතියත් උගත්තේය. එහිදී ධම්මාරාම හිමියෝ භාෂාව විෂයයෙහි විනිවිද දක්නා අවබෝධයක් ඔහු තුළ ඇති කළහ. එකී විනිවිද දැක්මේ අවබෝධය ඔහුගේ පසුකාලීන සාහිත්‍ය කටයුතු වලදී ඉමහත් පිටුබලයක් විය.

ඉක්බිති ඔහු ගාල්ලේ දිසා විනිසුරු ව සිටියදී නඩුවක් මෙහෙයවමින් සිටින විට බෞද්ධ විනය පිළිබඳ අභියෝගයකට මුහුණ පෑවේය. එහිදී ‘විනය ‘ යන්න පරිවර්තනය කරවා ගැනීමට හැකි කිසිවකු උසාවිය තුළ නැති බව ඔහුට පෙනිණ. එබැවින් නඩු තීන්දුව ප්‍රකාශ කරන්නට හැකි වූයේ ද නැත. මේ අත්දැකීම පාලි භාෂාව ඉගෙන ගන්නට ඔහු පොළඹවනු ලැබිණ. මේ අරමුණ ඉටු කර ගැනීමට ධම්මාරාම හිමියන් වෙත යන්නට සිදුවූයේ එකල්හි ය. ඉන් ලත් අධ්‍යාපන ප්‍රගතියත් සමඟ ම එවක සිටි විශිෂ්ටතම පඬිවරුන් වන හික්කඩුවේ ශ්‍රී සුමංගල , වස්කඩුවේ ශ්‍රී සුභූති වැනි නාහිමිවරුන්ගේ කිට්ටු ඇසුර ලබන්නට ඔහුට හැකි විය.

ඔහුගේ සේවාන්ත අවසාන සමයේ වසර කීපය පුරාවිද්‍යා සේවාවට කැප කැරිණ. එහිලා ජයග්‍රහණ අතර අනුරාධපුරයේ කැනීම් කීපයක් සහ සීගිරිය සොයා ගැනීම ද වෙයි. මේ අතර ශ්‍රී ලංකාව හා බ්‍රිතාන්‍යය තුළ පුරාවිද්‍යාව හා ශිලාලේඛන පිළිබඳව ප්‍රකාශන පළ කිරීමේ කාර්යයෙහි පෞද්ගලිකව කැප වූයේය. ශිලාලේඛන ප්‍රකාශනයේලා දෙවුන්දර ලිපිය, වැලිගම විහාර ලිපිය, පොලොන්නරුවෙන් මහ පැරකුමාබාවන් ගේ ලිපි තුනක්, පැරණි සිංහල ලිපි දෙකක් , ක්‍රි.ව. 1200 වසරේ ලියන ලද සහාසමල්ලගේ ලිපිය සහ 1191 රුවන්වැලි දාගබ ලිපියත් වැදගත් වෙයි.

රීස් ඩේවිඩ්ස් සිය ලංකා සිවිල් සේවාව නිමවා 1872 දී ආපසු එංගලන්තයට ගියේය. එහෙත් එපමණකින් ඔහු තුළ වූ ශ්‍රී ලංකා මූලාශ්‍ර පිළිබඳ අධ්‍යයනය කිරීමේ උනන්දුව අඩු වූයේ නැත. එය වඩාත් තහවුරුව දිගටම පැවතිණ. ඔහු එහිදි චිල්ඩර්ස් සමග කිට්ටු සබඳතා පවත්වා ගත්තේය. ඒ අතර, ගම්පොළ , නාරංචිට සුමනසාර හිමියන්ගේ සේවාව ද පැතීය. එවක උන්වහන්සේ අනුරාධපුර රුවන්වැලිසෑය පිළිසකර කාරියෙහි පුරෝගාමීව කටයුතු කරමින් සිටියහ. උන්වහන්සේ එවක ලැගුම් ගෙන සිටියේ අබලන්ව ගිය අඹරාවක් හෙවත් කරත්ත වහලක් යට ය. උන්වහන්සේ විසින් රුවන්වැලිසෑ ප්‍රතිසංස්කරණය ගැන සඳහන් සෙල්ලිපියේ පිටපතක් රීස් ඩේවිඩ්ස්ට සැපයිණ.

මේ සියලු කටයුතු අතර රීස් ඩේවිඩ්ස් එංගලන්තයේදී නීතිය හදාරන්නට පටන් ගත්තේය. 1877 දී එයද අවසන් කළ ඔහු ලන්ඩනයේ “ඉන්ස් කෝට්” උසාවියට නීතිවේදියකු ලෙස කැඳවනු ලැබීය. එතෙක්දු ඔහු පාලි භාෂාව , ශිලාලේඛන හා පැරණි කාසි පිළිබඳ අධ්‍යයනය දිගට ම කර ගෙන ගියේය. ඔහු විසින් 1877 දී “ ලංකාවේ පැරණි කාසි හා මිනුම් “”  (Ancient Coins and Measures in Ceylon ) මැයින් පොතක් පළ කැරිණ. 1878 දී ලන්ඩන් සමිතිය සඳහා තවත් පොතක් පළ කරන ලදී. එහි අරමුණ වූයේ ක්‍රිස්තියානි ධර්ම ඥානයේ ප්‍රවර්ධනයයි. එහි අඩංගු වී ඇත්තේ බුදුන් වහන්සේගේ ජීවන චරිතය සහ ඉගැන්වීම ය. එය ප්‍රකාශයට පත් වූයේ ඕභඤඤඩඪඵථ නමිනි. මේ කෘතියෙන් රීස් ඩේවිඩ්ස් නාමය තත්කාලීන ප්‍රාචීන විද්‍යාධරයන් අතර ස්ථාවර තත්ත්වයක් සහතික කරනු ලැබිණ.ඉක්බිති හෙතෙම 1880 දී ජර්මන් ජාතික මහාචාර්ය චිගෝ ෆෞස්බෝල් ගේ ජාතක පළමු වැනි කොටස Buddist Birth Stories නමින් ඉංගිරිසියට පරිවර්තනය කළේය.

මෙසේ පරිවර්තනය කාරිය ඉදිරියට ගෙන යමින්, සූත්‍ර පිටකයෙන් තෝරා ගැනුණු සූත්‍ර “ ශුද්ධ වූ ග්‍රන්ථයන්ගේ දෙවැනි වෙළුම “ නමින් 1881 දී ලන්ඩන්හිඡ්චඵබ ඉඥපඪඥඵ ප්‍රකාශකයන් විසින් පළ කැරිණ. මේ වන විට ඔහුගේ පාණ්ඩිත්‍ය ලොව පුරා හඳුනා ගනු ලැබ තිබිණ. මේ අනුව හෙතෙම 1881 දී සම්මානනීය හිබර්ට් (ඩ්ඪඡඡඥපබ) දේශන සඳහා ආරාධනය කරනු ලැබීය. එහි මාතෘකාව වූයේ, ඉන්දීය බුදුසමයේ ඉතිහාසය තුළ එහි ඇතැම් ලක්ෂණ මගින් පැහැදිලි කරන ලද පරිදි බුද්ධාගමේ සම්භවය සහ වර්ධනය “ යනුයි.

බෞද්ධ සාහිත්‍යය පරිවර්තනය හා ප්‍රකාශනය පිළිබඳ අදහස ඔහුගේ සිත පුරා විනිවිද ගියේ ඒ දේශනවල ප්‍රතිඵලය වශයෙනි. ඒ සඳහා ඔහු පාලි පොත් සමාගම ර්‍ථචතඪ ඊඥයබ ඉධජඪඥබර පිහිටුවීමේ අදහස ප්‍රකාශයට පත් කළේය. එහිදී ඔහු විසින් මෙසේ සඳහන් කැරිණි.

“ආදි බෞද්ධයන්ගේ ශුද්ධ වූ ග්‍රන්ථ, ලෝක ඉතිහාසයේ එක ම ආගමික ව්‍යාපාරයේ අසහාය වාර්තාව අපට ආරක්ෂා කර දී ඇත. එය ආසන්න ලෙස සමාන වතොත් ක්‍රිස්තු ධර්මයේදී පමණි. මේ අද්විතීය සාහිත්‍යය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමෙන් ඉතිහාසය සහ විශේෂයෙන් ම ආගමික ඉතිහාසය අධ්‍යයනයට ඉටු කැරෙන්නේ සුළු පටු සේවාවක් නොවන බව පුන පුනා කිය යුත්තක් නොවේ. එය මේ වන විට වේද ග්‍රන්ථ ප්‍රකාශයට පත් කර තිබෙනවාටත් වඩා වැදගත් වූවකි.”

ඉක්බිති එළඹි දසක හතරක් පුරා රීස් ඩේවිඩ්ස් සපුරා තමා විසින්ම නිර්මාණය කරගත් මේ කාරියෙහි කැප වී සිටියේය. ඔහු දිගටම එසේ කර ගෙන ගියේ එබඳු ම විදග්ධ පඬිවරුන් වන මැක්ස් මුලර් සහ ඕල්ඩන්බර්ග් සමගය. එහිදී, පෙරදිග ශුද්ධ ග්‍රන්ථ සහ බෞද්ධ ධර්ම ග්‍රන්ථ කාණ්ඩ ද ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. ඉක්බිති ඒ කාරිය කර ගෙන ගියේ ඔහු විසින්ම ස්ථාපිත පාලි පොත් සමාගම මගිනි.

පාලි භාෂාව හා බුදුදහම යුරෝපය , ශ්‍රී ලංකාව හා මියන්මාරයේත් පුළුල් ලෙස ව්‍යාප්ත වීමට දිරි ගැන්වීමත් වූයේ එයයි. එයින් ඒ අංශයේ වියතුන් පරපුරක් බිහි වීමට මග පෑදිණ. බටහිර කලාපයේ මුල් වරට පෙරදිග පදනම් කර ගෙන ව්‍යාප්ත වූ පර්යේෂණ , අධ්‍යයන හා ප්‍රකාශන මගින්, රීස් ඩේවිඩ්ස්ගේ බෞද්ධ හා පාලිභාෂා අධ්‍යයනත්, මැක්ස් මුලර්ගේ සංස්කෘත හා වේද අධ්‍යයනත් ලොව පුරා පතළ වුයේය. රීස් ඩේවිඩ්ස් මැතිනිය වූ කැරොලයින් ද , පාලි භාෂාව හා සාහිත්‍යය විෂයයෙහි කීර්තිමත් පඬිවරියක් වූවාය. ඕ තොමෝ සිය හිමියාට “ බුදුදහමේ මැක්ස් මුලර්”” නමින් අභිධානයක් පට බැන්දා ය. මේ ත්‍රිත්වය එක බුරුත්තට , එක දිගට සිය ශාස්ත්‍රීය සේවාවේ අනලස් වූහ.

රීස් ඩේවිඩ්ස්ටග් පුරෝගාමී ස්වේච්ඡා සේවා බල මහිමයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, ඔහු මැන්චෙස්ටර් සරසවියේ තුලනාත්මක ආගම පිළිබඳ මහාචාර්යවරයා හැටියට පත් කරනු ලැබීමට අනුගාමීව, ලන්ඩන් විශ්වවිද්‍යාල කොලීජියේ පාලි හා බෞද්ධ සාහිත්‍යය පිළිබඳ මහාචාර්යවරයා සේ ද පත් කරනු ලැබීය. එසේ ඔහු රාජකීය ආසියාතික සමිතියේ සාමාජිකයකු වූ අතර, පාලි හා බුදුදහම විෂයයෙහි යුරෝපය හා ඇමරිකාව දෙකෙහි දේශන පැවැත්වීමට ආරාධනය කරන ලද්දේද වීය. ඒ අතර ත්‍රිපිටකයේ නොයෙක් සූත්‍ර සහ වෙනත් ආගමික ග්‍රන්ථ ඉංගිරිසියට පරිවර්තනය කරනු ලැබ ප්‍රකාශයට පත් කරනු ලැබීය. මේ ප්‍රකාශන සිය ගණනින් ඉහළ ගියේය. ඒවා ඔහුගේ අධිකාරය යටතේ පාලි පොත් සමාගම මඟින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. තත් සාහිත්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ ඔහුට කරට කර සිටින්නේ ඔහුගේ බිරිඳ කැරොලයින් ඒ.එෆ්. රීස් ඩේවිඩ්ස් පමණි.

රීස් ඩේවිඩ්ස් මැතිනිය සිය පළමු වැනි පරිවර්තන කෘතිය 1900 වසරේ අභිධර්ම පිටකයෙන් පටන් ගත්තාය. එහි මාතෘකාව වූයේ ඒ Buddhist Manual of Psychological Ethics  (මනෝ විද්‍යාත්මක ආචාර විද්‍යාව පිළිබඳ බෞද්ධ සංග්‍රහය) යනුයි. එය අභිධර්ම පිටකයේ සප්ත ප්‍රකරණයන්ගෙන් පළමු වැන්න වූ ධම්මමංගිනී ප්‍රකරණයේ පරිවර්තනය වන අතර මූලික හැඳින්වීම සහිත සටහන් වලින් ද යුක්ත ය.

ඕ තොමෝ 1900 - 1942 කාලය තුළ ග්‍රන්ථ 34 ක් ලියා ප්‍රකාශයට පත් කළාය. ඒ සියල්ල ත්‍රිපිටකය , ඒවායේ පරිවර්තන සේම බුදුදහම විෂයයෙහි නොයෙක් මාතෘකා පදනම් කර ගත් ඒවාය. ඇයගේ නිබන්ධන අත්‍යන්තයෙන් නිර්දය විචාරයෙන් යුක්ත වන අතර , අපරදිග ජනතාවට ගැඹුරු චින්තනයට දිරි ගැන්වීමේලා කටගැස්මක් බඳුය.

සිය හිමියාගේ අභාවයෙන් පසු ඕ තොමෝ ද, ඔහු විසින් ගොඩනගන ලද පාලි පොත් සමාගම සමග පූර්ණ කැපවීමෙන් කටයුතු කළාය. 1923 - 1926 වකවානුව තුළ ලන්ඩන් විශ්ව විද්‍යාලයේ පෙරදිග අධ්‍යයන අංශයේ අත්‍යන්තයෙන් කීර්තිමත් ශිෂ්‍යයකු වූ ගුණපාල පියසේන මලලසේකර , ශ්‍රී ලංකාවෙන් පාලිභාෂා අධ්‍යයනයේලා අග්‍රතම ඵලය වී සිටියේය. මේ විශිෂ්ට පඬිවරයා වූ මහාචාර්ය මලලසේකර 1950 දී පේරාදෙණි විශ්ව විද්‍යාලයේ සිටින අතර ඇමරිකන් භික්ෂූනී ධම්මදින්නාට ඕස්ටේ‍්‍රලියාවේ අධ්‍යයන චාරිකාවක් සඳහා මූල්‍ය පහසුකම් සපයා දුන්නේය.

පළමු වරට බුදුදහම එහි ස්ථාවර තත්ත්වයකින් හඳුන්වා දීමට කටයුතු කළා ඕ තොමෝය. එවක 1882 දී උක් වගාවට කම්කරුවන් ලෙස ගාල්ලෙන් ඕස්ට්‍රේලියාවට ගිය 480 ක පිරිසකගෙන් පැවතෙන්නෝ ක්වින්ස්ලන්තයේ පදිංචිව සිටියහ. ඔවුන් අතරින් ඒ වන විට පුවත්පත් කතුවරු ද, පරිවර්තකයෝද, එච්.සද්ධාතිස්ස CLñ, එන්. ඒ.ජයවික්‍රම , රත්න හන්දුරුකන්ද, ලිලී ද සිල්වා සහ තවත් ඒ ගණයේ බොහෝ පාලි උගත්තු ද බිහිව සිටියෝය. වර්තමානයේ නම් විශ්ව විද්‍යාල වලින් හෝ පිරිවෙන් වලින් එවන් වියතුන්ගේ බිහිවීමක් දක්නට නැත.

1882 තරම් ඈතකදී, පාලි පොත් සමාගමේ දායකත්වය ලබා සිටි 96 දෙනෙක් ශ්‍රී ලංකාවේ සිටියහ. ඉන් 74 දෙනෙක් ම භික්ෂූන් වහන්සේය. එවන් භික්ෂූන් වහන්සේත්, ගාල්ලෙන් ආණ්ඩුකාරයාගේ වාසල මුදලි තනතුර පළමුවෙන් ලත් එඩ්මන්ඩ් රෝලන්ඩ් ගුණරත්න ජයතිලක වැනි පුද්ගලයෝත් දකුණු පළාතෙන් කැපී පෙනුණු දායකයෝ වූහ. වාසලමුදලි ජයතිලක ගාල්ල, වලවුවත්ත, අතපත්තු වලවුවේ පරම්පරා උරුමක්කාරයාය. හෙතෙම බයිබලයේ සිංහල පරිවතනයේදී සහායකයෙක් ද විය.

රීස් ඩේවිඩ්ස් වරින් වර ලන්ඩනයේදී , සිංහල භික්ෂූන් වහන්සේ නමක් වූ සූරියගොඩ සුමංගල හිමියන් සමග කිට්ටු සබඳතා පැවැත්වීය. ශ්‍රී ලංකා ප්‍රාචීන භාෂෝපකාර සමිතියේ සාමාජිකයකු ලෙස උන්වහන්සේට වසරකට ස්ටර්ලිං පවුම් 300 ක් බැගින් වසර දෙකකට ලන්ඩන් ඔක්ස්පර්ඩ් සරසවියට ශිෂ්‍යත්වයක් පිරිනමා තිබිණ. ඉන් අඩක් ශ්‍රී ලංකා රජය විසින් ද ඉතිරි අඩ අනගාරික ධර්මපාල තුමාගේ සොහොයුරු සී. ඒ. හේවාවිතරණ විසින් ද ගෙවන ලද්දේ විය. ඔක්ස්පර්ඩ් සරසවියට ඇතුළු වූ ප්‍රථම භික්ෂුව උන්වහන්සේය.

උන්වහන්සේ ආචාරය උපාධිය සඳහා වූ නිබන්ධනය සපුරා ඉදිරිපත් කළත්, භික්ෂුවක වීමේ හේතුවෙන් ඔක්ස්පර්ඩ් සරසවිය විසින් ආචාර්ය උපාධිය නොපිරිනමන ලදී. සූරියගොඩ හිමියෝ ජර්මනියේ විශිෂ්ට බෞද්ධ පඬිවරයකු වූ මහාචාර්ය පෝල් ඩාල්කේගේ කිට්ටු මිතුරෙක් වූහ. පාලි පොත් සමාගමේ ගිහි දායකයක් වූ ශ්‍රී ලාංකිකයන් අතර මහමුදලි ලුවී ද සොයිසා, පැල්මඩුල්ලේ ඉද්දමල්ගොඩ බස්නායක නිලමේ සහ ලුවී කෝනිල් විජේසිංහ ද වෙති.

මහමුදලි ලුවීද සොයිසා බලපිටියේ සලාගම කුලයෙන් ප්‍රථම වරට මහමුදලි තනතුරක් ලත් තැනැත්තා හැටියට සිහිවටනයක් ලෙස ගාල්ල කොටුවේ ඔරලෝසු කුලුන ඉදි කරවූයේය. පාලි පොත් සමාගම මගින් ශිෂ්‍යත්වලාභීන් ලෙස ඉදිරිපත් කරනු ලැබූ වෙනත් අය අතර මූලිකයන් සේ, ලන්ඩන් බෞද්ධ විහාරයේ හිටපු අධිපති පූජ්‍ය හම්මලව සද්ධාතිස්ස හිමියෝද , ඇමෙරිකාවේ විශ්ව විද්‍යාලයක මහාචාර්යවරයකු වන්නට සිටි ප්‍රථම භික්ෂුව වූ ආචාර්ය වල්පොළ රාහුල හිමියෝ ද වෙති.

(මේ ලිපිය 2007. 10.25 වැනිදා බුදුසරණ පුවත්පතේ පළ වූ The Rhys Davids of Indomitable Courage මැයෙන් වූ ලිපියේ පරිවර්තනය යි.)

පර්වර්තනය නාරාවිල පැට්රික්