මෙත් වැඩුමට පසුබිම

පයාගල නන්ද හිමි

කර්මස්ථාන අතුරෙන් මෛත්‍රිය පොදු කමටහනක් ලෙස සඳහන් වුවද ප්‍රතිඵල ලැබුම අතින් එය මාර්ගඵල අවබෝධයට ද උපකාර කරගත හැකි භාවනාවකි. බොහෝ දෙනා වටහාගෙන ඇත්තේ සුපුරුදු වාග් මාලාව සිතින් කියවීමෙන් මෛත්‍රි කමටහන සපිරෙන බවකි. එහෙත් කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයෙහි සඳහන් අන්දමට මෙත් වඩන්නා සපිරිය යුතු පිළිවෙත් සමූහයකි. නැතහොත් වැඩි දියුණු කරගතයුතු ගුණාංග රැසකි.

අටුවාවෙනුදු බැහැරව ධර්මධර වියතුන්ගේ අරුත් ගැන්වීම්ද මත සලකා තම හිතු මතේට පෙළ දහමට ඇතැම්හු අරුත් ගන්වති. මෙය නොවිය යුත්තකි. එහෙයින් අටුවාවත් වියත් වහරක් බැහැර නොකොට කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයේ ප්‍රායෝගික වැදගත්කම ගැන යමක් දැන ගතිමු.

මෙත් සිත සුහද සිතකි. වෛරය , ක්‍රෝධය, ඉක්මන් කෝපය වැනි ගැටෙන සුළු සිතිවිලිවලට එහි ඉඩක් නොමැත. එහෙත් සමාජ ජීවිතයෙදි කෙනෙකුට සිත හදාගෙන මෙත් සිත දියුණු කර ගැනීම ලෙහෙසි කටයුත්තක් නොවේ. එවැනි වැරැදි සිදු වී තම සිත සන්සුන්බව දුරස්ථ වූ විට සිල්ගත්තට භාවනා කළාට හැමදේම ඉවසන්න පුළුවන්දැයි අසන්නේ ගැටුම්වලට සාහසිකව මුහුණදීමට අසමත් වූ විටයි. ගැටලු උග්‍රවීමට මූලිකම හේතුව දෙදෙනා අතර ගැටලු පිළිබඳ තත් වූ පරිදි වැටහීම නොමැතිකමයි. දෙදෙනාම තරගකාරිත්වයෙන් අගතිගාමිත්වයෙන් ගැටලුවට මුහුණදීමට යෑමෙන් ගැටලු උග්‍රවෙයි. සන්සුන් මනසින් සමාජ ගැටලුවලට මුහුණදීමට පුහුණුවත් කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයේ පූර්වභාග ප්‍රතිපදාවෙන් කෙනෙකුට ලැබිය හැකිය.

මුලටම සඳහන් වන්නේ දක්ෂවීම ගැනයි. ලෝකෝත්තර සැපයට අවශ්‍ය පිළිවෙත් සපුරා ගැනීමට මෙන්ම ලෞකික ජීවිතය සාර්ථක කර ගැනීමට අවශ්‍ය රැකියා වෘත්තීන්හි මෙන්ම සමාජ සම්බන්ධතා පවත්වා ගැනීමෙද දක්ෂයෙකු විය යුතුයි. මේ දෙවදෑරුම් ජීවිතයෙහි අදක්ෂයකු වීම මෙත් වැඩීමට බාධාවකි. බවුන් වඩන ඇතැම් යෝගීන්ගේ ආධ්‍යාත්මික ජීවිතය යම් තරමකට සාර්ථකවීමකට පුළුවන. එහෙත් සමාජ ජීවිතයේ සිදුවන දුබලතා හමුවේ දියුණු කරගත් මෛත්‍රිය වැඩි කලක් නොපවතිනු ඇත. එහෙයින් මේ අංශ දෙකම සමබරව දියුණු විය යුතුය.

සිත් අමනාපවීම, කළ කිරීම්, මෙන්ම සමාජමය වශයෙන් කොන්වීමට ද සිදු වනුයේ සෘජු ප්‍රතිපත්ති නොමැති වීමයි. කියන දෙය නොකරන වෙලාවට වැඩ නැති ස්ථීර වචන නැති අය නිසා සමාජයේ මොනතරම් ගැටුම් නිර්මාණය වේද, දවස පුරා මෙත් වඩා රැකියාව කරන තැනට හෝ නෑ හිතවතුන් අතරට යන කෙනෙකුට හමුවන්නේ මෛත්‍රිය ඉවසීම පුරුදු කරන අයම නොවේ. ඔවුන් බලාපොරොත්තු වන්නේ තම තමාගේ කටයුතු කරගැනීමේදීත් සමාජ සම්බන්ධතා පවත්වාගෙන යෑමේදීත් අවංක කාර්යශූර කියන දෙය කරන කරන දෙය කියන අයෙකි. නොඑසේ නම් නිර්මාණය වන්නේ ගැටුම්ය. ප්‍රතිඵලය ද කුමක්ද? මෛත්‍රිය යට වී සමාජය ගැන කළකිරීමයි. කරණීය මෙත්ත සූත්‍රයේ අනෙකුත් ගුණාංග ගැන විමසන විට ඒ තුළින් සුහද සමාජ පසුබිමක් නිර්මාණය වන අන්දම දැකිය හැකිය.

සක්කාය දිට්ඨියේදි දෘෂ්ටිමය වශයෙන් තුනීවන මමත්වය සපුරා නැති වන්නේ රහත් වීමෙනි. මමත්වයෙන් පිරි මානසිකත්වය රහත් වන තුරු අඩු වැඩි වශයෙන් අප කා තුළත් පවතියි.

ඔබේ යම් දුබලතාවයක් පෙන්වා දුන්විට එය පිළිගැනීමේ හැකියාව ඔබට තිබේද? එවන් වෙලාවක ඔබේ සිත තුළ පහළ වූ සිතිවිලි දෙස බලන්න, අවංකව එහි ස්වභාවය තෙරුම් ගන්න. බොහෝ විට ඒ සිතිවිලි ඔබගේ වරද පෙන්වූ පුද්ගලයා පිළිබ ඳ අමනාපයට තුඩුදුන් සිතිවිලි විය හැක.

ඔබේ දුබලතා පෙන්වා දුන්විට” බොහෝම පින් මගෙ වරද පෙන්වා දුන්නාට මං මීට පස්සෙ එවැනි දෙයින් වළකිනව“ යයි කීමට එඩිතරවන අය වෙතොත් කලාතුරකිනි. මතුපිටින් එවැනි යහපත් හැසිරීම් රටාවක් පෙන්වුවත් ඇතැම්විට ඇතුළතින් ගැටෙන සිතිවිලිවලට ඉඩදීමක් සිදුවිය හැක. එහෙයින් වරද අඩුපාඩුව පෙන්වා දුන් තැනැත්තා කුමන අදහසින් එය කළද ඔබ ඔහුගේ සිතද සතුටුවන සේ ක්‍රියාකරයි නම් ඔබ සිත දියුණු කළ අයෙකි. එහෙයින් නීතිගරුක සමාජයකට අවශ්‍යම ගුණාංගය සුවච බව මෙත් වඩන්නෙකු තුළ තිබිය යුතුමය.

ජනපි‍්‍රයත්වයට වචනය බෙහෙවින් බලපායි. අසන අයත් සතුටුවන කියන ඔබටත් සතුටුවිය හැකි වාග් මාලාව ඔබේ සන්සුන් සිත රැකගැනීමට මහත් උපකාරයකි. මහරතුන්ට පවා ඇතැම්විට සසර පුරුදු ඇබ්බැහිකම්වලින් මිදීමට නොහැකිව අනුන් සිත් පෙළමින් කථාබස් කළ අන්දම පිලින්දවච්ඡ මහ රහතන් වහන්සේගේ කථා පුවතින් හෙළිවේ. මෛත්‍රිය වඩන ඔබට වචන භාවිතය මෘදු අන්දමින් කළ හැකිවීම මහත් ලාභයකි. මෘදු වදනින් මුදු ක්‍රියාවෙන් මුදු සිතිවිල්ලෙන් යුතු ඔබට කොතැනත් විසිය හැක. කවුරුත් ඇසුරු කළ හැක. ඔබේ මෙත් සිතට පරිසරයෙන් වන හානියක් නැත.

ධනය, බලය, නිරෝගිබව, කුලය යන මේ කිනම් හේතුවක් නිසා වත් සෙසු අයගෙන් තුමු කැපී පෙන්නීමට ඉහළින් සිටීමට නොසිතිය යුතුයි. හෘදයාංගම ගෞරවය සැලකිල්ල කෙනෙකුට සමාජයෙන් ලැබිය හැකිනම් එය මතුපිටින් ලබන ගෞරව සැලකිල්ලට වඩා වටියි. දෝෂ දර්ශනයටත් පිළිකුලටත් යමෙක් සමාජය තුළින් භාජනය වුවහොත් ඔහුට සතුටින් පී‍්‍රතියෙන් තවදුරටත් ඒ සමාජය තුළ රැඳීමට ඉඩක් නොලැබේ.

මෛත්‍රිය මොනතරම් ඉහළින් ප්‍රගුණ කළත් සමාජයේ ගෞරවය සැලකිල්ල නොමැති වීමෙන් ඔහු තුළ සුව සහනය සපිරි මානසිකත්වයක් කෙසේනම් නිර්මාණයවේද, නිහතමානි ගුණෙන් පිරි අයෙකු තමා එක්ව ජීවිතය ගෙන යන අය අතරත් විශේෂිත පිරිස් හමුවේත් ලබන මානසික අස්වැසිල්ල මෙන් සිතට මොනතරම් පිටිවහලක්ද

සිත ඉල්ලන හැම දෙයම නොදිය හැකි වුවත් ඒ ගැන නොසිතීම සාමාන්‍ය සිතක ස්වභාවයයි. ඉල්ලූ දෙය පැතු පැතුම්, කැමැති දෙය නොලබන හැම තැන ඉතිරි වන්නේ අසහනයයි. අතෘප්තියයි. වෙහෙසයි. ගිලගන්නා බවයි. එහෙයින් “මේත් මට ඇතියි” හිතන හිතක් ඔබට ඇත්නම් ඔබ තුළ පී‍්‍රතියත්, සතුටත් ,සැපයත් රැඳෙනු ඇත. එයම සුවසේ නිදන සුවසේ පිබිදෙන සිතකට මහත් බලයක් වනු ඇත. පරම ධනය සතුට වුණත් එහෙම හිතන අය විරල සමාජයක මෙත් සිත් වැඩුමට සැරසෙන ඔබට ලැබෙන තරමින් සතුටුවිය හැකිනම් මොනතරම් වටිනවද?

භාවනා වඩන්නෙකුගෙ නිවහන, ගල්ලෙනයි, ආහාරය පාත්‍රයට ලද බත් පිඬයි. සයනය ගල්තලාව හෝ රුක්මුලයි. ඇඳුම වුණත් මූලික අපේක්ෂාව සපුරාලීමට මිස අලංකාරයට නොවේ. මෙසේ හදාගත් සිත කෑමට ලුණු ඇඹුල් නැතැයි කියමින් දෙස් දෙවොල් නොකියයි. නිදන තැන මාරුවුණ නිසා රෑ නින්දක් නැතැයි මැසිවිලි නොනගයි. සාප්පු සවාරියේ ඇඳුම් පැළඳුම් තෝරමින් හරියට ඇඳුමක් නැතැයි කියමින් බලාපොරොත්තු සුන්කර නොගනියි. දීල පුදල පිරිමහන්න බැරි තැන දෙන්නා තුළ මෙන්ම ලබන්නා තුළද සතුටක්, සොම්නසක් ඇති නොවේ. මෙත් සිතකට මෙහෙම සිතකින් සිදුවන පාඩුව මොනතරම්ද?

සිතක අසහනය ඇතිවීමට හේතුවන කරුණු අතර ප්‍රබල සාධකයක් ලෙස අවිවේකී බව සඳහන් කළ හැකිය. විවේකය අඩුවන්නේද වැඩකටයුතු බහුලවීමෙනි. රටේ ම තියෙන වැඩ කටයුතු ගොඩගහගෙන එයින් එකකුදු නිසි පරිදි ඉටු කර ගැනීමට නොහැකිව අවුල් හදාගන්නේ මානසික සංයමයක් නැති අයෙකි. තව විදිහයකින් කියතොත් දහම නිසි පරිදි නොදත් අයෙකි. වැඩ ගොඩගසාගෙන ප්‍රමාණය ඉක්වූ වෑයමක, උත්සාහයක යෙදෙන්නාගේ සිත තුළ නොසන්සුන්කමද(උද්ධච්චය) වැඩ අඩුකරගෙන අත්හැරීමෙන් සැලසීම ලැබෙතැයි තමාගේම කුසීත සිත රවටා ගැනීමෙන් කය සිත ගිලන් ප්‍රබෝධයෙන් තොර (ථීනමිද්ධ) තත්වයට පත් කර ගැනීමත් මනස හික්මවන අයෙකුට මහත් බාධාවකි. එහෙයින් තමාගේ හැකියාවට ගැළපෙන ලෙස කටයුතු කිරීමෙන් මනස නිරවුල්ව තබා ගත හැකිය.

අධික වියදම් සාඨෝප සාඩම්බර පැවැත්ම ඔවුනොවුන් අනුකරණයට යෑමෙන් හිතේ ඇති කරගත් පුහු සංකල්පනා, මේ සියල්ලේම ප්‍රතිඵලය ඔබේ ජීවිතය ඔබටම ලොකු බරක් කර ගැනීමයි. ආදායමට සම නොවන වියදමක් සකස් කරගෙන රටටද ණය වූවෙකුට ඉන් මිදීමට දැඟලීම මිස කළ හැකි මෛත්‍රී භාවනාවක් නැත. එහෙයින් පැවැත්ම සැහැල්ලු වු පමණට සිත , කය, දෙකේහිම සැහැල්ලු බව ඇති වේ. සැහැල්ලු සිතින් ඔබට සියලු දෙනාගෙ යහපතට කැමති විය හැක.

මෙම ලිපියෙහි ඉතිරි කොටස මැදින් අව අටවක පෝදා (මාර්තු 31) පත්‍රයේ පළවේ