සුගති දුගති ලොව උපත සකස් කරන චේතනාව

වල්පොල ගෝතම හිමි

අපට බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් වදාළ තමා තුළින් දකින උතුම් ධර්මයක් ඉගෙන ගන්නට ලැබී තිබෙනවා. පසුගිය සතියේදී ඔබ ඉගෙන ගත්තා විඤ්ඤාණයේ ක්‍රියාකාරිත්වයේ එක්තරා පැතිකඩක් පිළිබඳව උපමා උදාහරණ සමඟ සාකච්ඡා කළා. අදත් ඔබට කියා දෙන්නේ නාගසේන මහරහතන් වහන්සේගෙන් මිළිඳු රජු ට තේරුම් කර දුන් තවත් එක්තරා කරුණක්. ඒ චේතනාව පිළිබඳව යි.

"චේතනා" කියන වචනය අපට හරි හුරුයි. මොකක්ද චේතනාව කියන්නේ කියා අප ටිකක් බලමු. නාගසේන මහරහතන් වහන්සේ වදාළා චේතනාවේ ස්වභාවය චේතනා පහළ කරන එකයි. චේතනාව කියන්නේ යම්කිසි දෙයක් සකස් කරන ස්වභාවයක්. මේ කාරණය කෙටියෙන් කිව්වට එය කෙනෙකුට හිතාගන්න අමාරුයි. ඒ නිසා මිළිඳු රජතුමා නාගසේන මහරහතන් වහන්සේගෙන් අසනවා, ස්වාමිනි චේතනාව සකස් කරනවා කීම උපමාවකින් පෙන්වා දෙන්න කියා. චේතනාව කියන්නේ සිතිවිල්ලක් කියා සමහර අය වැරැදියට තේරුම් ගෙන ඉන්නවා. චේතනාව කියන්නේ සිතිවිල්ලේ ස්වභාවයක් තිබෙනවා. නමුත් සිතිවිල්ල නොවේ.

ඔබ රෙදි කඩයකට ගිහින් ඇඳුමක් තෝරා මේ ඇඳුම මම ගන්නවා කියා සිතනවා. ඉන්පස්සේ එය මිලදී ගන්නවා. ඉන්පසු ඒ ඇඳුමේ හැඩවැඩ බලනවා. ඒ අනුව ඔබ කය හසුරුවනවා ඒ ඇඳුම උදෙසා. ඒ වගේම එම ඇඳුම වෙනුවෙන් වචන හසුරුවනවා. ඒ වගේම හිත හසුරුවනවා මේක හොඳයි මට ගැලපෙනවා ආදී ලෙස. මේ ඇඳුම ගන්න ඕන කියන චේතනාව නිසා කය, වචනය සිත හැසිරුවා. මේ කය, වචනය, සිත සියල්ල සකස් කළේ චේතනාව යි. චේතනාව පහළ කරලා තමා කය වචනය මනස සියල්ලම ක්‍රියා කරන්නේ. මේ ආකාරයට බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළ උතුම් දේශනා ඇසුරෙන් අපට විමසා බලන්න පුලුවන් චේතනාවත් සිතිවිල්ලත් එකක්ද? දෙකක්ද? කියා.

ඔබ දන්නවා චේතනාවක් ඉබේ හට ගන්නේ නැහැ. ඒ සඳහා කරුණු තුනක් එකට එකතු වෙනවා. අප රෙදි කඩයට ගියාම රෙදි හෝ ඇඳුම් ඇසින් දැක සිතුනා මේක මට ගන්න ඕන කියා. එතැන චේතනාවක් පහළ වුණේ කරුණු තුනක් එකතු වූ නිසා. ඒ ඇසක් තිබෙනවා. ඇසට පෙනෙන රෙදි වූ රූපයක් තිබෙනවා. ඒ රූපය අසේ විඤ්ඤාණයෙන් දැනගත් නිසා ඇසේ විඤ්ඤාණය තිබෙනවා. මේ කරුණු තුන එකතු වූ නිසා එයට ස්පර්ෂය කියනවා. ස්පර්ෂයක් හට ගත්තා කියන්නේ කරුණු තුනක් එකට එකතු වුණා. රෙදි කඩයේ ඇඳුම් ටික දැකීමත් සමඟ එහිදී ස්පර්ෂයක් හට ගත්තා. ස්පර්ෂ නිසයි සංකාරත් හට ගත්තේ. සංකාර කියන්නේ චේතනාවට යි. චේතනා පහළ වන්නේ ස්පර්ෂ ඇතිවීම නිසා කියා දැන් ඔබට පැහැදිලි යි.

අප සිතමු මුලින් කී කරුණු තුන එකට එකතු වීම නිසා චේතනාව හට ගත්තානම් ඇස මුල් කරගෙන රූප පිළිබඳව චේතනා එන්නේ මොන කරුණු මුල් කරගෙන ද? රූප පිළිබඳ චේතනා එන්නේ ඇසත්, රූපයත් ඇසේ විඤ්ඤාණයත් කියන කරුණු තුන නිසා. ශබ්ද පිළිබඳව චේතනා හට ගන්නේ කනත් ශබ්දයත්, කනේ විඤ්ඤාණයත් කියන කරුණු තුන නිසා.

මේ ආකාරයට ගඳ සුවඳත්, රසත්, පහසත්, මනසත් පිළිබඳව ගලපා බලන්න. ඔබ සිතන්න ඇස කියන්නේ චේතනා ද? නැහැ. ඇසේ විඤ්ඤාණය කියන්නේ චේතනාද නැහැ. ඇසත්, රූපයත්, විඤ්ඤාණයත් නිසා හට ගන්නා තවත් එක්තරා දෙයක් පමණයි චේතනා කියා කියන්නේ. මේ විදියට කන කියන්නේත්, ශබ්ද කියන්නෙත්, විඤ්ඤාණය කියන්නෙත් චේතනා නොවේ. නාසය, දිව, කයත් මේ ආකාරයටයි. මනස කියන්නෙත් චේතනා නොවේ. සිතිවිලි කියන්නේ සිතිවිලි දැනගන්නා විඤ්ඤාණය කියන්නේත් චේතනා නොවේ. සිතිවිලිත් චේතනා නොවේ. සිතත්, සිතිවිලිත්, සිතේ විඤ්ඤානයත් කියන තුනේ එකතුව නිසා හට ගන්නා දෙයක් පමණයි චේතනා කියන්නේ. එසේනම් ස්පර්ෂය නිසා හට ගන්නා චේතනාවේ ස්වභාවය මොකක්ද එහි සකස් කරන ස්වභාවයක් තිබෙන නිසා චේතනාවට සංස්කාර කියා කියන්නේ. මොනවද සකස් කරන්නේ.

අපට බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළ “චේතනාහං භික්ඛවේ කම්මං වදාමි” චේතනාව තමා කර්මය වන්නේ. කර්මය කියන්නේ චේතනාවට කියන තවත් නමක්. එසේනම් කර්මයකින් කරන්නේ මොකක්ද? විපාක පිණිස භවය සකස් කරන එක. විපාක පිණිස කර්ම සකස් වෙලා ඉපදෙනවා උපතක් සකස් වුණා කියන්නේ කර්මය නිසා ඇහැක් හට ගන්නවා ඇහැක් සකස් කළ හැකි වන්නේ චේතනාවට යි. කනක් හට ගන්නේ කර්මය නිසා. කන හටගන්නේ චේතනාව නිසා. නාසය හට ගන්නෙත් කර්මය නිසා. නාසය සකස් කළේත් චේතනාව. මේ ආකාරයට චේතනාව කියන්නේත් කර්මය. කර්මය විසින් තමා නැවතත් ඉපදිලා ඇසක්, කනක්, නාසයක්, දිවක්, කයක්, මනසක් උපදින්නේ. නැවත උපතකදී ඇසක් උපදින්නේ කනක්, නාසයක්, දිවක්, කයක්, මනසක් ඉපදෙන්නේ කර්මය නිසා. කර්ම සකස්වෙලා තිබූ නිසා ඉපදෙනවා. කර්ම ක්ෂය වෙලානම් ඉපදෙන්නේ නැහැ. එසේනම් තේරෙනවා චේතනාව විසින් කරන්නේ නැවත නැවත ඇසක් , කණක්, සකස් කිරීමයි. ඒවා සකස් කළවිට ඒවා මුල්කරගෙන නැවත නැවත චේතනා පහළ වෙනවා. හරි ලස්සන සිදුවීමෙක් මෙහි වෙන්නේ. ඇසෙන් රූප බල බල චේතනා පහළ කරනවා. ඒ චේතනාව කර්මය යි. කර්මය සකස් වීමයි භවය කියන්නේ. ඇසෙන් චේතනා පහළ කිරීම තුළින් භවය හට ගන්නවා. චේතනා පහළ වනවිට මේ හැම චේතනාවක්ම කර්මය නම් එහි සකස්වීම නැවතත් ඇසක් ලැබෙනවා. ඇසෙන් රූප බලල චේතනා පහළ කිරීම නිසා නැවත වතාවක් ඇසක් ලැබෙනවා.

මෙයට ඔබට උපමාවක් කියන්නම්. වාහනයක තිබෙනවා බැටරියක්. හොඳ පණ ගන්වන තත්ත්වයෙන් ක්‍රියාකාරි බැටරියක් නම් ඒ වාහනය ක්‍රියාකාරියි. බැටරියේ බලයෙන් තමයි වාහනය පණ ගන්වන්න පුලුවන් වෙන්නේ. වාහනය පණ ගැන්වුවොත් පමණයි වාහනයෙන් ගමනක් තිබෙන්නේ. වාහනයේ ගමනක් තිබෙන්නේ බැටරියේ ක්‍රියාකාරිත්වයක් තිබුණ නිසයි. එහි ක්‍රියාකාරීත්වයක් තිබුණේ නැත්නම් වාහනය පණ ගන්වන්න බැහැ. ගමනකුත් නැහැ. ඒ වගේම වාහනයෙන් ගමනක් යනවිට ඒ ගමන නිසා නැවතත් ඒ වාහනයේ බැටරිය ක්‍රියාත්මක වී බලවත් වෙනවා. එහෙමනම් බැටරිය උදව් කරනවා වාහනයේ ගමනට. ගමන උදව් කරනවා බැටරියට. චේතනාවත් වාහනයක බැටරිය වගේ. කවදාවත් අවසන් කළ නොහැකි හැමදාම පාවිච්චි කළ හැකි බැටරියක් තමා මේ චේතනාව කියන බැටරිය. මේ බැටරියේ ක්‍රියාකාරීත්වය නැතිවෙලා යන්නේ අවිද්‍යාව නැතිකළ විටයි. වාහනයේ බැටරිය වගේ තිබෙන මේ චේතනාවෙන් මොකද වෙන්නේ. ඇහැ පණ ගන්වල ඇසක් උපද්දුවා. ඇස ඉපද්දුව නිසා ඇසෙන් රූප බලනවා. ඇසෙන් රූප බලන්න බලන්න නැවත නැවත චේතනා පහළ වෙනවා. ඇහැක් තිබුණ නිසයි චේතනා පහළ කරන්න පුලුවන් වුණේ. චේතනා පහළ වූ නිසා තමා නැවත කර්මයක් ලෙස සකස් වෙලා අලුතින් ඇහැක් ලැබෙන්නේ මේ චේතනාවේ ක්‍රියාකාරීත්වය තුළ සකස් කිරීමක් තිබෙනවා. මේ ජීවිතය තුළත් සකස් කිරීමක් තමා තිබෙන්නේ. එසේ සකස් කරන්නේ කොහොමද? සිත, කය, වචන හසුරුවන්නේ චේතනා. චේතනා මෙතැනින් සකස් කරනවා. පරලොවත් සකස් කරනවා. ඒ නිසයි චේතනාවට සංස්කාර කියන්නේ. සංස්කාර කියන්නේ සකස් කරනවා කියන එකයි.

නාගසේන මහරහතන් වහන්සේගෙන් මිළිඳු රජු ඇසුවා ස්වාමිනි, චේතනාවට උපමාවක් කියන්න කියා. එහිදී නාගසේන මහරහතන් වහන්සේ අපූරූ උපමවාක් වදාළා. කෙනෙක් මාරාන්තික විසක් අරගෙන යම්කිසි බීමක් හදනවා. මේ විස උපකාරි කරගෙන හදපු පානය ඒ පුද්ගලයා පාවිච්චි කරනවා. අනෙක් අයටත් පාවිච්චි කරන්න දෙනවා. මේ විස පානය හදාගත් කෙනෙක් මරණයට පත්වෙනවා. නැත්නම් මාරාන්තික දුකකට වැටෙනවා. එය පානය කරන අනෙක් අයත් එක්කෝ මැරෙනවා නැත්නම් මරණාසන්න දුකකට පත්වෙනවා.

මේ විස පානය සකස්කළ පුද්ගලයා නිසා ඔහුත් තවත් බොහෝ දෙනෙක් දුකකට පත්වුණා වගේ නාගසේන ස්වාමින් වහන්සේ වදාළා චේතනාව සකස් කරන්නේ ඔය විදිහටයි. චේතනාව සකස් වුණේ පාපි චේතනාව වශයෙන්. ඒ පාපි චේතනාව නිසා ඒක මාරාන්තික විස සහිත පානයක්. ඒ විස සහිත පානය ඒ පුද්ගලයාටත් මරණය හෝ මාරාන්තික දුකකට පත්කළා වගේ තවත් බොහෝ දෙනෙකුට පීඩා ගෙන දෙනවා. මේ පාපි චේතනා නමැති විස පානය ඔහුටත් තවත් අයටත් දුකක් කරදරයක්මයි ගෙන දෙන්නේ.

ඒ වගේම තමා පුණ්‍ය චේතනාව නිතරම ගෙන දෙන්නේ සැපක්. යම් චේතනාවක් පහළ කරගෙන ඇස, කන. නාසය, දිව, කය, මනස සුගති රැකවරණයට යොමුකළ හැකියි. පුණ්‍ය චේතනාව නිතරම තමන්ටත් අනුන්ටත් සැප පිණිස පවතිනවා. ඒ චේතනාවන් ගැන පෙන්වා වදාළ නාගසේනයන් වහන්සේ ඒ සියලු ප්‍රශ්න විස්තර ඇතුව විසඳා වදාළා. ඔබටත් මේ උතුම් ධර්මය අවබෝධ කර ගන්නට ශක්තිය ලැබේවා!

නයනා නිල්මිණි