මැදුම් පිළිවෙත

පිළියන්දල සද්ධර්මාලෝක ධර්ම නිකේතනයේ අනුශාසක
පිටිගල ගුණරතන හිමි

තුන් ලොවට සැපත උදා කරමින් දුර්ලභව ලොව පහළ වන බුදු උපත සැබැවින්ම තුන් ලොවට සැපතක් වන්නේ තුන්ලොව වැසි සත්ත්වයිනට සසර කතර තරණය කරන්නට සද්ධර්මයේ උපත ද සිදු වූ බැවිනි.

තථාගතයන් වහන්සේ මිනිස් ලොව, දෙව්ලොව, රූපි, අරූපි, බඹලොව දක්වා ඉහළතල වල ඇති ජීවිත ලෝකෝත්තර දහමට සුදුසුසෙක් නිර්මාණය කරන ලෞකික ගමන් මඟ මේ ජීවිතය තුළදීම ඉක්මවා, ලෝකෝත්තර භූමිය ඉස්මතු කරන ලොව්තුරු දහම් මඟක්ද ලෝකයට වදාළා. සතර අපායට වඩා දුකේ අඩු බවක් මිනිස් ලෝකයේ ඇති බවත්, මිනිස් ලෝකයට වඩා දුකෙහි අඩු බවක් දිව්‍ය ලෝකය තුළත්, දිව්‍ය ලෝකයට වඩා දුකෙහි අඩු බවක් රූපි අරූපි බ්‍රහ්ම ලෝකය තුළත් ඇතිවා මිස දුකෙන් මිදීමක් ඒ කිසිදු තැනක නොමැති බව උන්වහන්සේ වදාළා. මේ හැම ලෝ තලයකම ජාති, ජරා, මරණය විද්‍යාමාන වන බැවින් නිවනට සාපේක්ෂව මේ හැම උපතක්ම දුගතියක් බව දේශනා කළහ.

නිබ්බාණවා උපදිභාව සබ්බා උත්පත්තියෝ දුක්ඛති මේ තථාගතයන් වහන්සේ ඒ පිළිබඳව කළ උතුම් දේශනාව යි.

ඒ අනුව උන්වහන්සේ අවබෝධ කරගත් ධර්මය පිළිබඳව යම් හඳුනා ගැනීමක් දම්සක් පැවතුම් සූත්‍රය තුළ සඳහන් වෙනවා. එහිදී ද්වේ මේ භික්ඛවේ අන්තා පබ්බජිතේන න සේවි තබ්බා මහණෙනි, අන්ත දෙක ඇසුරු නො කොට මැදුම් පිළිවෙත තුළින් ඒ ගමන් මඟ පාදා ගත යුතුබව වදාළා. අදත් යමෙකු ලොව්තුරා මඟ සොයන්නේ නම් අන්ත ඇසුරු නො කොට නො තිබිය යුතු යි.

අන්ත පිළිබඳව තථාගතයන් වහන්සේ කළ දේශනාව අසිරිමත් ය. උන්වහන්සේ ස්පර්ෂය එක් අන්තයක්, ස්පර්ෂ සමුදය එක් අන්තයක්, ස්පර්ෂ නිරෝධය මැදුම් පිළිවෙත ලෙසත්, නාමය එක් අන්තයක් ,රූපය එක් අන්තයක්, විඤ්ඤාණය මැද ලෙසත්, අධ්‍යාත්මික ආයතනය එක් අන්තයක්, බහිරායතන එක් අන්තයක්, විඤ්ඤානය මැද ලෙසත්, සැප වේදනාව එක් අන්තයක්, දුක් වේදනාව එක් අන්තයක් අදුක්ඛම සුඛ වේදනාව මැද ලෙසත්, සක්කාය එක් අන්තයක්, සක්කාය සමුදය එක් අන්තයක් ලෙසත් සක්කාය නිරෝධය මැදුම් පිළිවෙත ලෙසත් වදාළ හ. ඒ වගේම අතීතය එක් අන්තයක් අනාගතය එක් අන්තයක් වර්තමානය මැද ලෙසත්, අංගුත්තර නිකායේ ‘මජ්ජය සූත්‍රයේ’ උන්වහන්සේ වදාළ හ.

තවද පාරායන වර්ගයේ දී ඇත යන එක් අන්තයක්, නැත යන දෙවන අන්තය බවත් ඒ ඇත, නැත යන අන්ත දෙකටම නො වැටී මැදුම් පිළිවෙත අනුගමනය කළ යුතුබවත් වදාළ හ.

යමෙකු රූපයට පිවිස රූපයෙහි පිහිටා රූපමය අනිත්‍ය බව, දුක් බව, අනාත්ම බව, අසුභ බව ලබයිනම් එතැන රූපය නැමැති අන්තය ඇසුරු වී ඇත. යමෙකු දකින, අහන, දැනෙන, දැනගන්න දෙය සිතටම ය. සිතෙහිම හට ගන්න සිතිවිලි මාත්‍රයන්ම ය. සිතත් සිතෙහි හට ගන්න සිතිවිලිත් අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම වශයෙන් ඇසුරු කළේද එයද නාමයේ අන්තය ඇසුරු වී ඇති බවක් පෙනෙන්නට තිබෙනවා. ඒ අනුව අන්ත නො යික්මවා මැදුම් පිළිවෙතක් කිසිවෙකු හමුවන්න ඉඩ නැහැ. යමෙකුට මැදුම් පිළිවෙත හසුවී නම් ඔහු ඒකාන්තයෙන් අන්තයන්ගෙන් මිදී තිබිය යුතුයි. තවදුරටත් ඒ ගැන සිහිපත් කිරීමත් කළහොත් මේ සඳහා අප අනුගමනය කළයුතු සොඳුරුතම දහම් මඟ ලෙස බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දේශනාව තුළ ප්‍රශ්න හතරකට පිළිතුරු සලස්වා ගතයුතු වෙනවා. දුක නම් කුමක් ද? දුකට හේතුව නම් කුමක් ද? දුකෙහි නැති කිරීම නම් කුමක් ද? දුක නැතිකරන මඟ නම් කුමක් ද? මේ සතරට ලැබෙන නිවැරැදි විසඳුමයි සම්මා දිට්ඨිය නමින් දක්වා තිබෙන්නේ.

දුක්ඛේ ඤාණං
දුක්ඛ සමුදයේ ඤාණං
දුක්ඛ නිරෝධේ ඤාණං
දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණි පටිපදාය ඤාණං
ඉදං උච්චති සම්මා දිට්ඨි

මෙසේ මේ සතර පැනයට පිළිතුරු සපයා ගත් කෙනෙකුට දුක්ඛ නිරෝධය පිණිස කළ යුත්තේ සමුදය ප්‍රහාණය කළයුතු බව සමුදය ප්‍රහාණය වන්නට නම් දුක දුක ලෙසම පිළිසිඳ දත යුතු බව ඒ දුක පිළිසිඳ දකින වැඩපිළිවෙලම දුකෙන් මිදෙන මඟ ලෙස හඳුනාගත යුතුවෙනවා. එහිදී දුක පිළිසිඳ දැකීමෙන් සමුදය ප්‍රහාණය වෙන බවත් සමුදය ප්‍රහාණය වීමෙන් නිරෝධය සාක්ෂාත් වන බවත්, නිරෝධය සාක්ෂාත් කර ගන්නට නැවත නැවතත් දුකම පිළිසිඳ දත යුතු බවට තහවුරු විය යුතුයි. දුක පිළිසඳ දකිනවා යනු සංකිත්තේන පංච උපාධානස්කන්ධා දුක්ඛා පංච උපාධානයත් පංච උපාධානස්කන්ධයන්ගේ උදය වැය (ඇතිවීම සහ නැතිවීම) පිළිසඳ දැකීමයි. නමුත් පංච උපාධානස්කන්ධය පංච උපාධානස්කන්ධයේ උදය වැය දැකීම සියලු දුකේ නිරෝධය පිණිස පවතින එකම එක සෘජු ප්‍රතිපදාව නොවන බවද අප අවධාරණය කොට ගත යුතුයි. ස්කන්ධයන් ස්කන්ධයන්ගේ උදය වැය දැකීමෙන් අපි වර්තමාන දහමත් වර්තමානය තුළ හට ගෙන නිරුද්ධ වුණු ධර්මතාවයන් විනිවිද දකින බව සැබෑවකි. ඒ වර්තමානය තුල හටගන්නා වූ ස්කන්ධයන් අනාගතයට නිදසුන් වර්තමානය තුළම සිඳීම බිඳීම විරුද්ධවීම දැනීමට දුක්ඛ නිරෝධගාමිණි ප්‍රතිපදාව නොවේ. ඒ ප්‍රතිපදාවේ ඇරඹුමක් පමණයි. ඒ අන්ත දැකීමෙනුයි සත්‍ය ඤාණය, සත්‍ය දර්ශනය මැදුම් පිළිවෙත පහළ කර ගන්නට පිළිවෙත තිබෙන්නේ. හැම මොහොතකම වර්තමාන ධර්මයන්ගේ නිරුද්ධවීම දැකීමයි විපස්සනා ඤාණය එම හැම මොහොතකම හමුවන්නේ හසුවන්නේ වර්තමානයේ ඉපදීමත්, වර්තමානයේ කෙරෙන නිරුද්ධවීමේ එකඟතාවයත් මේ ධර්මතාවය දකින කෙනා අතීතය එක් අන්තයක්ය, අනාගතය එක් අන්තයකන්ය, වර්තමානය මජ්ජය කියන තැනින් ඒ මැදුම් පිළිවෙත හා අන්ත කියන දෙපැත්තට අප මේ දහම ගලපා බැලිය යුතුයි. මේ සත්‍ය මේ දර්ශනය තුළ මතුකර ගත යුතුයි.

එසේනම් යමෙකුට ස්කන්ධයන්ගේ උදයවැය වර්තමානය තුළ ඉපදෙන ධර්මතාවයක් ලෙස දකිනවානම් ඔහුට අවබෝධ ඤාණයක් තිබෙන නමුත් ඒ සත්‍ය ඤාණය පහල වී තිබුණත් තමාගේ පැවැත්ම අතීතය ඇති බවට අනාගතයක් ඇති බවට හමුවන මානසික ස්වභාවයෙන් අත් මිදීමයි. ඔබ මොහොතක් දෙනෙත් පියා ගන්න. ඒ මොහොතේම ඔබට වටහා ගන්න පුළුවන් ඔබ හාත්පස පරිසරය පිළිබඳව. ඔබට ඉදිරියෙන්, දකුණෙන්, වමෙන්, පිටුපසින්, ඉහළින්, පහළින්, මොනවද පවතින්නේ කියා විමසා බැලුවොත් නොයෙක් නොයෙක් දේ ඇති බවට ඔබේ මනසට හසුවෙනු ඇත. බඹයක් පමණ සිරුර තුළින් ඔබ මේ සියල්ල තේරුම් ගත යුතු වෙනවා. අර දහම භාවිතා කරන විට ඔබට වැටහේවි බාහිරයෙන් ඇති බවට හසුවන ඒ ස්වභාවය මනෝ විතර්ක බව. බඹයක් පමණ සිරුර තුළින් මුළු ලෝකයම ඔබට වැටහෙනු ඇත.

සටහන: නයනා නිල්මිණි