සංඛ්‍යාත්මක දහම් කරුණු

ශාස්ත්‍රවේදී,
අනිල් කරුණාරත්න

ත්‍රිලක්‍ෂණය – අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත යන්නයි. මුළු බුදු දහමම වචන තුනකින් හා අකුරු අටකින් හැඳින්විය හැකි බව පඬිවරු පවසති. බුදුපියාණන් වහන්සේ සතළිස් පස් වසරක් පුරා දෙසූ දහම කැටිකර ගත් කල්හි එය අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත යන පද තුන යටතේ ගොණු කළ හැකි ය. අකුරු අටනම් එම පද තුනේ ලඝු, ගුරු සෙයින් ගත් කළ ඇති අකුරු අට ය. අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ත මේ අකුරු අටයි.

අසූහාර දහසක් ධර්මස්ඛන්ධය -
විනය පිටකය ස්ඛන්ධ 21, 000
සූත්‍ර පිටකය ස්ඛන්ධ 21, 000
අභිධර්ම පිටකය ස්ඛන්ධ 42, 000
එකතුව 84, 000

විනය පිටකයෙන් ශ්‍රද්ධා මාමක ශීලයත් සූත්‍ර පිටකයෙන් උපායමාර්ග චර්යාවත්, අභිධර්ම පිටකයෙන් විද්‍යාත්මක දැනුමත් ලබා ගනිමින් සත්වයාගේ උපතේ සිට මරණය දක්වා ලෞකික හා ලෝකෝත්තර ගුණාංග වර්ධනයත් දිවි කෙළවර නිවන් පසක් කර ගන්නා ආකාරයත් මෙම අසූහාර දහසක් ධර්ම ස්ඛන්ධයන්ගෙන් ප්‍රකාශිත ය.

බුද්ධාදි අටතැන්හි වන සැකය

1. බුද්ධේ කංඛති – බුදුරදුන් කෙරෙහි සැක කිරීම.
2. ධම්මේ කංඛති – ධර්මය කෙරෙහි සැක කිරීම.
3. සංඝෙ කංඛති - සංඝයා කෙරෙහි සැක කිරීම.
4. පුබ්බන්තෙ කංඛති - පෙර අත්බැව් ගැන සැක කිරීම.
5. අපරත්තෙ කංඛති –පෙර පරදෙලොව ගැන සැක කිරීම.
6. පුබ්බත්තා පරන්තේ කංඛති – පරලොව ගැන සැක කිරීම.
7. සික්ඛාය කංඛති - ශික්‍ෂාපද ගැන සැක කිරීම.
8. පටිච්ඡ සමුද්පාදේ කංඛති - හේතුඵල ධර්මය ගැන සැක කිරීම

සදිසා නමස්කාරය

1. පෙරදිග මවුපියන්
2. දකුණ – ගුරුවරුන්
3. බටහිර – අඹුදරුවන්
4. උතුර – හිතමිතුරන්
5. යට – දැසි දස් කම්කරුවන්
6. උඩ - ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයින්

චතුරාර්ය සත්‍යය හා එහි දොළොස් ආකාරය – (ඒවං තිපරි වට්ටං ද්වාදසාකාරං)

සතර සත්‍යය – දුක්ඛ, සමුදය, නිරෝධ, මාර්ග (මෙම සත්‍ය සතර එකක් එකක් තුනෙන් ගුණකළ විට 12 ක් ලැබේ.) එය ද්වාදශාකාරය හෙවත් දොළොස් ආකාරයයි. තුනෙන් ගුණ කිරීම නම්,

1. සත්‍යඤාණ – චතුරාර්ය සත්‍ය ,සත්‍යය බව සිතීම.
2. කෘත්‍ය ඤාණ – එම සත්‍යය එසේම කිරීම හෙවත් ප්‍රගුණ කිරීම.
3. කෘත ඥාන – ප්‍රගුණය අවසානයේ එය ප්‍රගුණ කළා යයි දැන ගැනීම.

මෙසේ එක් එක් සත්‍ය පිළිබඳ සිතා, කර, අවසන් වීමේ ත්‍රිවිධ කාර්යය නිමාවීමත් සමග 12 ක් වේ. තිපරිවට්ටයෙන් සත්‍ය සතර දොළොස් අයුරු වන්නේ එපරිද්දෙනි.

චතුරංග මහා කළුවර -

1. මාසේ පෝය දා
2. මධ්‍යම රාත්‍රියේ
3. මහ ඝන වනයක් මැද
4. පහළවන මොරසූරන වැස්සේ ඇතිවන කළුවර

අට මහ නරකය -

1. සංජීවය,
2. කාලසූත්‍රය,
3. සංඝාතය, 4. රෞරවය,
5. මහා රෞරවය, 6. තාපය,
7. ප්‍රතාපය,
8. අවීචි මහ නරකය.

තිභුවන -

1. දිව්‍ය ලෝකය,
2. මනුෂ්‍යලෝකය,
3. නාග ලෝකය

ත්‍රිවිධ සම්පත් -

1. මනුස්ස සම්පත්තිය,
2. දිව්‍යසම්පත්තිය,
3. නිර්වාණ සම්පත්තිය

තුන් බෝ -

දාගැබ්, බෝරුක්, විහාර

ත්‍රිවිධ මදය -

ජාති මදය, නිරෝගී මදය, යෞවන මදය

ත්‍රිවිධ කෝලාහල -

කල්පකෝලාහල, චක්‍රවර්ති කෝලාහල, බුද්ධ කෝලාහල

සංවේග වස්තු අට -

1. ජාති,
2.ජරා,
3. ව්‍යාධි,
4. චුතී,
5. අපාය,
6. අතීත දුක්ඛ,
7. වර්තමාන දුක්ඛ,
8. අනාගත දුක්ඛ

ආර්ය ශ්‍රාවකයෝ සතර දෙන -

සැරියුත් මහරහතන් තෙරණුවෝ - ධර්මසේනාධිපති
මුගලන් මහ රහතන් තෙරණුවෝ - ධර්ම පුරෝහිත
කාශ්‍යප මහ රහතන් තෙරණුවෝ - ධර්මාධිකාරී
ආනන්ද මහ රහතන් තෙරණුවෝ - ධර්ම භාණ්ඩාගාරික

දස අනුස්සව -

කාලාම සූත්‍රයේ මෙසේ දක්වා ඇත.

1. මා අනුස්සවේන – ඇසීමෙන් පමණක්
2. මා පරම්පරාය – පරම්පරාවෙන් ආ බව කීම
3. මා පිටක සම්පදාය - පොත් පත්වල සඳහන් වූ පමණින්ම
4. මා ඉතිකිරාය - මෙසේ යැයි කී පමණින්
5. මා සමණෙ නොගරු - ශ්‍රමණයින් කී පමණින්
6. මා හම්බරූපතාය - සුදුසුකම් සැලකීමෙන්
7. මා තක්ක හේතු - තර්කයට එකඟ බැවින්
8. මා නය හේතු - න්‍යායට එකඟ බැවින්
9. මා ආකාර පරිවිතක්කාය – එහෙම නිසා
10. මා දිට්ඨි නිජ්ඣානක් වත්තියා - තම දෘෂ්ටියට එකඟ නිසා

මේ අයුරු පිළිනොගෙන සියල්ල පරීක්‍ෂා කර බලා යමක් පිළිගත යුතු බව බුදුදහමෙහි එන මූලික ඉගැන්වීමකි.