පාලි භාෂාව ඉගෙන ගනිමු

දොඩම්පේ අධිකාරිය ශ්‍රී ධම්මානන්ද දහම් පාසලේ ප්‍රධානාචාර්ය, විශ්‍රාම ලත් විදුහල්පති,
සාම විනිසුරු සෝමසිරි නාවලගේ

අද අපි පාලි භාෂාවේ පූර්ව ක්‍රියා පද සහ ඒවා යෙදෙන ආකාරය ඉගෙන ගනිමු.

ගොවියා උදේම නැඟිට කුඹුරට ගොස් ගොයම් කපයි, මේ වැකිය පාලියට නැඟූ විට “කස්සකෝ පාතෝව උට්ඨහිත්වා ඛෙත්තං ගන්ත්වා සස්සං ලුනාති” යනුවෙන් වෙයි. මේ වාක්‍යයේ අවසාන ක්‍රියාව හෙවත් ආක්ඛ්‍යාතය ලුනාති යන්නයි. එම අවසාන ක්‍රියාවට පෙරාතුව තවත් ක්‍රියාවන් දෙකක් කර ඇත. ගන්ත්වා, උට්ඨහිත්වා යනු ඒ ක්‍රියා දෙකය. එසේ අවසාන ක්‍රියාවට පූර්වයෙන් කරන ක්‍රියා පූර්ව ක්‍රියා නමින් හැඳින් වේ.

“ උපාසකො කුසුමානි ඕ චිනිත්වා විහාරං ගච්ඡිත්වා බුද්ධං වන්දිත්වා පුන ගෙහං අගමාසි” (උපාසක තෙමේ මල් නෙලාගෙන විහාරයට ගොස් බුදුන් වැඳ නැවත ගෙදර ගියේ ය) මේ පාලි වාක්‍යයේ ‘අගමාසි’ යනු ආඛ්‍යාත යයි. එය කිරීමට පූර්වයෙන් තවත් ක්‍රියා කීපයක් කර ඇත.

එනම් ඕචිනිත්වා, ගච්ඡිත්වා, වන්දිත්වා යන ක්‍රියාවන් ය. එම ක්‍රියා පද වල ධාතු ප්‍රකෘති පිළිවෙලින් මෙසේ ය. ඕචින, ගච්ඡ, වන්ද යනුවෙනි. ඒ සියල්ල “අ” කාරාන්ත ධාතු ප්‍රකෘති (අංග) වේ. එම පද පූර්ව ක්‍රියා බවට පත්වීමේ දී “අ” කාරාන්ත පද “ඉ” කාරාන්ත බවට පත් වේ. උදාහරණ – ගච්ඡ් + අ = ගච්ඡ් + ඉ, ඕචින් + අ = ඕචින් + ඉ, වන්ද් + අ = වන්ද් + ඉ, එවිට එම පද ගච්ඡි, ඕචිනි, වන්දි යනුවෙන් සෑදී පසුව ත්වා යන ප්‍රත්‍ය අගට එකතු වී ගච්ඡිත්වා, ඕචිනිත්වා, වන්දිත්වා යනුවෙන් පූර්ව ක්‍රියා පද සෑදේ.

ධාවිත්වා (දුවා) යන පූර්ව ක්‍රියා පදය සෑදි ඇති සැටි විමසා බලමු. “ධාව“ යනු එම පදයේ ධාතු ප්‍රකෘතියයි. එය “අ” කාරාන්ත පදයකි. එම ‘අ’ කාරය ‘ඉ’ කාරයක් වූ විට ‘ධාවි’ යනුවෙන් ද ‘ත්වා’ යන ප්‍රත්‍යය එකතු වූ විට ධාවි + ත්වා = ධාවිත්වා යනු වෙන් ද සිටී. මෙසේ සෑදුණු පූර්ව ක්‍රියා පද කීපයක් පහත දැක්වේ.

ක්‍රියාපදය ධාතු ප්‍රකෘතිය ’අ’කාරය - පූර්ව ක්‍රියාව

‘ඉ’ කාරය වීමෙන්

නිසීදති නිසීද නිසීදි නිසීදිත්වා (හිඳ)

රෝදති රෝද රෝදි රෝදිත්වා (හඬා)

සයති සය සයි සයිත්වා(නිදා)

පස්සති පස්ස පස්සි පස්සිත්වා (බලා)

කරෝති කර කරි කරිත්වා (කර)

‘අ’ කාරාන්ත ධාතු ප්‍රකෘති පදවලින් පූර්ව ක්‍රියා පද මෙසේ සෑදෙන නමුත්, දේසේනි, පේසේති, මාරේති, ආනේති, ගවේසති ආදී ‘ඒ’ කාරාන්ත ක්‍රියා පදවලට ‘ත්ව‘ ප්‍රත්‍යය එකතුවීමේ දී එසේ වෙනසක් සිදු නොවේ. එම පදවල පූර්ව ක්‍රියා පද මෙසේ සෑදෙයි. දේසෙත්වා, පේසෙත්වා, මාරෙත්වා, ආනෙත්වා, ගවේසෙත්වා යන ලෙසිනි.

පූර්ව ක්‍රියා පද යොදා වාක්‍ය කීපයක් තනමු.

1. සො සයිත්වා උට්ඨහිත්වා ඉතො චිතෝ ඕලෝකේසි.

(හෙතෙම නිදාගෙන අවදි වී වට පිට බැලීය)

2. කඤ්ඤායෝ ඕදන පචිත්වා භුඤ්ජිත්වා සුනඛානම්පි අදංසු. (කාන්තාවෝ බත් පිස අනුභව කොට, සුනඛයනට ද දුන්නෝ ය.)

3.සීහා අටවිසු නිලීසිත්වා මිගෙ මාරෙත්වා ඛාදන්ති. (සිංහයෝ කැලයේ සැඟ වී සිට මුවන් මරා කති)

4. කින්නු සො තහිං ගන්ත්වා හසිත්වා පුන රෝදි ?

(හෙතෙම එහි ගොස් සිනාසී නැවත හැඩුවේ කිම?)

‘ත්වා’ යන ප්‍රත්‍යයෙන් අවසන් වන පූර්ව ක්‍රියා පද වලට ‘ත්වාන’

යන ප්‍රත්‍යය යෙදීමෙන් ද පූර්ව ක්‍රියා සාදා ගත හැකි ය.

උදාහරණ -

පචිත්වා පචිත්වාන (පිස)

ලභිත්වා ලභිත්වාන (ලබා)

ඨත්වා ඨත්වාන (සිට)

සයිත්වා සයිත්වාන (නිඳා)

හසිත්වා හසිත්වාන (සිනාසී)

‘ත්වා’ ‘ත්වාන’ යන ප්‍රත්‍යය යෙදීමෙන් සෑදෙන පූර්ව ක්‍රියා පදව

ලට වෙනස්ව සෑදෙන පූර්ව ක්‍රියා පද කොටසක් ද වේ.

උදාහරණ -

ආදාය (ගෙන)

ආගම්ම (අවුත්)

නික්ඛම්ම (නික්මී)

ආරුය්හ (නැඟී)

ලද්ධාන (ලබා)

කාතූන (කර)

ඕරුය්හ (බැස)